راهکارهای کنترل خشم در کودکان

خشم و عصبانیت یکی از ویژگی‌های رفتاری و درونی همه انسان‌هاست. حتی می‌توان از آن به عنوان یک نعمت خداوندی نام برد. اگر خشم نباشد، ممکن است گاهی انسان مورد ظلم واقع شود و یا زندگی طبیعی با اختلال مواجه شود. اما همین خشم اگر کنترل نشود، می‌تواند بسیار آسیب‌زا و مخرب باشد. پس کنترل خشم مهم است.

این موضوع وقتی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که در کودکان اتفاق بیفتد. کودکانی که هنوز تجربه زیادی از زندگی در دنیا و ارتباط با آدم‌ها ندارند. شاید درست نتوانند خوب را از بد، تشخیص دهند و اغلب، چنین است. از همین رو، ممکن است خطراتی در انتظارشان باشد. اما چگونه می‌توان ضمن آشنا کردن کودکان با این مفهوم، راهکارهایی نیز برای کنترل خشمشان ارائه داد؟

گفتگو همیشه بهترین راه حل است.

بهتر است با آن‌ها گفتگو کنیم و توضیح دهیم که عصبانی شدن هیچ ایرادی ندارد و یک واکنش طبیعی در بدن است. اما چرا کودک عصبانی شده است؟

علت عصبانیت کودک چیست؟

خشم، پرخاشگری و هیجانات کودک ممکن است ناشی از گرسنگی، خستگی یا کمبود مواد نشاسته‌ای در غذای او باشد. در اولین گام، مطمئن شوید که فرزند شما از نظر جسمی در آسایش است، گرسنه، تشنه و خسته نیست، سیستم گوارش او طبیعی و متعادل است و مشکل هضم و دفع ندارد. پس از اطمینان از آسایش جسم، نوبت آرامش روان و احساسات ناشی از آن است.

گاهی این عصبانیت و پرخاشگری کودک، ناشی از ناراحتی، غم، خجالت یا ترس است. در واقع خشم به عنوان ماسکی برای سایر احساسات کودک، استفاده می‌شود. به طور مثال کودک از اینکه والدین اجازه نداده‌اند که به بازی پلی‌استیشن ادامه دهد و به طور ناگهانی، بازی را قطع کرده‌اند ناراحت است و با عصبانیت، ناراحتی خود را بروز می‌دهد. یا کودک در موقعیتی است که ناگهان با آدم‌های غریبه زیادی مواجه شده و احساس خجالت یا شرم می‌کند و این احساس را با پرخاشگری، بروز می‌دهد.

و اما در این مواقع چه کار کنیم؟

احساسات کودک را درک کنید.

شاید بتوان گفت اولین قدم در مسیر کنترل خشم کودک " درک احساسات" اوست. برای توضیح بهتر و بیشتر درباره‌ی چگونگی روش‌های عملی درک احساس، به این داستان فرضی توجه کنید، تصور کنید فرزند شما جوجه‌ای دارد که در روزهای اخیر برای او خریده‌اید، جوجه را خیلی دوست دارد و مرتب مشغول بازی با او است.

در یک زمانی که شما درگیر کارهای زیادی هستید، فرصت کمی دارید و کمی هم خسته یا عصبی هستید، فرزند شما گریه‌کنان وارد می‌شود: مامان، بابا، جوجه‌ام مُرد! اولین واکنش شما چیست؟ چرا مرد؟، سؤال می‌کنید! تقصیر خودت بود که مواظب نبودی، سرزنش می‌کنید! تو بزرگ شدی، بچه‌ها گریه می‌کنند، القاء شخصیت کاذب می‌کنید! به درک که مُرد، راحت شدم، خشم خود را تخلیه می‌کنید! جوجه را ول کن، بیا بریم خوراکی بخوریم، حواس او را پرت می‌کنید! یکی دیگه برات می‌خرم، جایگزین می‌دهید! همراه او گریه و شیون می‌کنید، غم او را تشدید می‌کنید! من که گفتم جوجه‌ها زود می‌میرند، می‌خواستی نخری، احساس گناه او را تشدید می‌کنید!

حالا صحنه‌ی داستان را تغییر دهید؛ شما در حال عبور از مقابل بیمارستان هستید، دوستی را می‌بینید که به شدت در حال گریه‌کردن است، به او سلام می‌کنید و می‌پرسید چی شده؟ او پاسخ می‌دهد «مادرم چند دقیقه پیش در بیمارستان فوت کرد»، واکنش‌های قبلی را مرور کنید، چی شد مُرد؟! تقصیر خودت بود! خجالت بکش مرد گنده! به درک که مُرد! فراموش کن! بریم ناهار بخوریم! یک مادر دیگه تهیه کن! بلافاصله گریه و شیون را شروع می‌کنید! کدام یک از واکنش‌های بالا را نشان می‌دهید؟ هیچکدام؛

با دوستتان همدردی می‌کنید و تلاش می‌کنید بار غم او را سبک‌تر کنید. چه تفاوتی هست بین کودکی که جوجه‌اش مرده و بزرگسالی که عزیزی را از دست داده است؟ هردو دچار احساس غم ناشی از فقدان شده‌اند.کودک کوچک است، ظرف غم او هم کوچک است و با مرگ یک جوجه لبریز می‌شود و ظرف غم بزرگسال با از دست‌دادن عزیزی سرریز می‌شود. واکنش‌های اشتباه باعث می‌شود کودک نتواند از احساس غم خود عبور کند. او نیاز به حمایت عاطفی و درک احساس دارد.

اهمیت بازی را درک کنید.

بازی نه تنها بر رفتارهای هوشمندانه و قابل مشاهده کودک مؤثر است؛ بلکه بر ساختار فیزیولوژیکی مغز او نیز اثر غیرقابل انکار دارد. بازی بخش مهمی از زندگی کودک است و به او کمک می‌کند تا خود را بهتر بشناسد، تصورات و فکرش را گسترش دهد و بین اعضای مختلف بدن و مغز خود هماهنگی برقرار کند. بازی کردن برای پذیرش مطالب گوناگون آمادگی جسمی و روانی ایجاد می‌کند و عمل یادگیری را سریع و آسان می‌سازد. بازی وسیله‌ای است برای ایجاد ارتباط بین دنیای درونی و دنیای بیرونی کودک.

معرفی چند نوع بازی برای کنترل خشم

حال که با اهمیت بازی آشنا شدیم، چند نوع بازی را برای کنترل خشم کودکان پیشنهاد می‌کنیم:

بازی‌های تخلیه هیجانی مانند روزنامه‌بازی، پاکوبیدن روی زمین، ضربه‌زدن به بالش، شکستن چوب و خط خطی کردن کاغذ روش‌های پالایش خشم است. به بیان دیگر تخریب کنترل شده و بدون احساس گناه همراه با شادی والدین به کنترل خشم کودک، کمک می‌کند.

حباب بازی

یکی از بازی‌های شیرینی که هرگز جذابیت خود را برای کودکان از دست نمی‌دهد، حباب‌بازی است. این بازی چون به فوت‌کردن نیاز دارد و تخلیه نفس یکی از راه‌های خوب، کنترل خشم است، بسیار کمک‌کننده خواهد بود.

بازی روزنامه و مداد شمعی

این بازی حرکت و جست و خیز زیادی ندارد و بیشتر برای کنترل خشم کودکان استفاده می‌شود. فرزندتان را تشویق کنید با هررنگی که دلش می‌خواهد و با هر شیوه‌ای که تمایل دارد به سرعت روزنامه‌ها را خط‌خطی کند. توجه داشته باشید که این فعالیت به صورت بازی و با شور و نشاط انجام شود نه به عنوان تکلیف؛ پس از مدتی پاستل‌ها را از لفاف خارج کنید تا کودک با پهنای آن‌ها روزنامه را خط‌خطی و رنگی کند؛ این روش در کنترل خشم کودک بسیار مؤثر است. با کم‌شدن هیجان بازی، روش را تغییر دهید.

در یک فضای مناسب مانند هال یا پذیرایی، نخ را با استفاده از دستگیره‌ی درب یا دستگیره‌ی پنجره یا به صندلی‌ها به شکل بند رخت ببندید؛ روزنامه‌های خط‌خطی شده را با سنجاق یا گیره‌ی رخت به طناب آویزان کنید و آن‌ها را با دیده‌ی تحسین و همراه با شادمانی نگاه کنید و درباره آن‌ها صحبت کنید، اجازه دهید فرزندتان احساس خود را از این بازی بیان کند. در کنار نمایشگاه خط‌خطی، عکس بگیرید و تا آمدن پدر نمایشگاه را حفظ کنید. در آخر بازی، فرزندتان را در آغوش بگیرید و بدون کلام او را ببوسید.

در غیاب کودک، با پدر هماهنگ کنید تا ایشان در موقع ورود به منزل و با دیدن نمایشگاه ابراز شادمانی و کار فرزندتان را تأیید کنند. در تأیید و شادمانی، تعادل را رعایت کنید؛ افراط در تأیید و تشویق یکی از عوامل خودشیفتگی است.

قصه‌گویی

یکی از بهترین راه‌ها برای آموزش مهارت‌های زندگی به کودک، قصه‌گویی است. کتاب‌ قصه‌هایی با موضوع کنترل خشم برای کودکان خود تهیه کرده و در فرصت‌های مناسب، با هم بخوانید.

راهکارهای دیگر کنترل خشم

به فرزندتان بگویید این چند کار ساده را انجام دهد:

تا 10 بشمار. از موقعیت دور شو. آهسته و عمیق نفس بکش. برای کاهش تنش، مشت‌هایت را گره کرده و باز کن.

شما الگوی فرزندتان هستید.

فرزندان، آینه تمام‌نمای رفتار والدین هستند. والدین هم ممکن است کنترل خود را از دست داده و عصبانی شوند. در این صورت بهتر است مسئولیت رفتار خود را بپذیرید. عذرخواهی کنید و در مورد آنچه که باید انجام می‌دادید، صحبت کنید. بگویید: «متاسفم که امروز وقتی عصبانی بودم مجبور شدی مرا در حال فریاد زدن ببینی. به جای اینکه صدایم را بلند کنم، باید به پیاده روی می‌رفتم تا وقتی عصبانی بودم، آرام شوم.»

منابع و پیشنهاد کدومو

https://www.mahmoodsoltani.ir

https://kidzy.land/blog/teaching-anger-management-to-children

https://www.nhs.uk/mental-health/children-and-young-adults/advice-for-parents/help-your-child-with-anger-issues

کدومو مطالعه مقاله "چطور در مورد خشونت در اخبار با فرزدم صحبت کنم؟" را هم توصیه می‌کند.