چرا اخبار جعلی را باور می کنیم؟

در دنیای امروز، والدین اغلب فکر می‌کنند که فقط دیگران—نوجوانان یا اطرافیان—قربانی اخبار جعلی می‌شوند و خودشان از این آسیب مصون‌اند. اما واقعیت این است که هیچ‌کس، حتی بزرگسالان و خود والدین، از اثرات روانی و اجتماعی این پدیده در امان نیست. باور به اخبار جعلی بیشتر از اینکه ناشی از ناآگاهی یا بی‌دقتی باشد، ناشی از انگیزه‌ها و نیازهای روانی و اجتماعی ماست. نوجوانان ما نیز مانند ما، در برابر این انگیزه‌ها آسیب‌پذیرند. والدین باید بدانند که در فضای جنگ‌های اطلاعاتی و تبلیغات هدفمند، اخبار جعلی تهدیدی جدی برای تفکر مستقل و سلامت روان نوجوانان است. آموزش سواد رسانه‌ای به معنای فقط شناخت خبر جعلی نیست؛ بلکه به معنای درک انگیزه‌ها و احساسات پشت باورهای نادرست است.

چرا اخبار جعلی را باور می‌کنیم؟

1. گاهی دنبال حقیقت نیستیم یا نمی‌توانیم به راحتی به آن برسیم

کشف حقیقت زمان‌بر و پرهزینه است. در دنیایی که سرعت و راحتی دسترسی حرف اول را می‌زند، اغلب انتخاب می‌کنیم به اطلاعاتی که سریع و ساده به دستمان می‌رسد اعتماد کنیم، حتی اگر دقیق نباشد. نوجوان هم از این قاعده مستثنی نیست. مثلاً اگر خبری درباره وضعیت سیاسی یا اجتماعی منتشر شود، برای نوجوان پرسیدن و جست‌وجوی عمیق می‌تواند سخت باشد. در نتیجه با یک خبر ساده و مطابق با دیدگاه‌های قبلی‌اش بسنده می‌کند.

2. هویت برایمان مهم‌تر از واقعیت است

گاهی ما به دنبال حقیقت نیستیم، بلکه به دنبال تایید هویت و تعلق خود به یک گروه خاص هستیم. نوجوانی که خود را عضو یک قبیله فرهنگی، مذهبی، سیاسی یا اجتماعی می‌داند، ترجیح می‌دهد اخباری را باور کند که این هویت را تقویت کند. این امر باعث می‌شود حتی وقتی خبر اشتباه است، آن را بپذیرد چون به او احساس تعلق و حمایت می‌دهد.

دو نیروی نیرومند که ما را فریب می‌دهند:

همرنگی با جماعت

یکی از انگیزه‌های قوی انسان، همرنگ شدن با جماعت است. نوجوان وقتی ببیند دوستانش یا افرادی که به آن‌ها احترام می‌گذارد خبری را باور دارند، احتمال دارد برای اجتناب از طرد شدن یا احساس تعلق، همان باور را بپذیرد. حتی اگر مطمئن باشد خبر درست نیست، فشار اجتماعی می‌تواند او را وادار به پذیرش کند.

قبیله‌گرایی

انسان‌ها طبیعتاً جهان اجتماعی را به صورت گروه‌های مقابل هم می‌بینند: ما در برابر آن‌ها. نوجوان‌ها به سرعت به دنبال گروه خودی می‌گردند و به آن وفادار می‌مانند. این وفاداری، پذیرش خبرهایی را که قبیلهٔ خودشان را مثبت و دیگران را منفی نشان می‌دهد، افزایش می‌دهد.

وقتی نوجوان با یک گروه همذات پنداری می‌کند، حتی به اشتباهات آن گروه چشم می‌بندد و گاهی خود را مجبور می‌کند باورهای نادرستی را حفظ کند تا این هویت را حفظ کند.

 

والدین باید چه کنند؟

شناخت انگیزه‌های پشت باورهای نادرست

والدین نباید فقط بگویند «این خبر دروغه!» بلکه باید با فرزندشان درباره انگیزه‌های درونی‌اش صحبت کنند. کمک کنید بفهمد چرا یک خبر خاص را باور کرده و این باور چه نیازی از او را برآورده می‌کند. این گفت‌وگو به نوجوان کمک می‌کند احساسات و هویت خود را بهتر بشناسد و انتقادپذیرتر شود.

آموزش ارزش‌های درست

به فرزندتان اهمیت صداقت و جست‌وجوی حقیقت را آموزش دهید. تاکید کنید که وفاداری به واقعیت، حتی وقتی سخت است، ارزشمند است. شما نیز به عنوان والد الگوی خوبی باشید؛ وقتی خودتان در برابر اخبار هیجانی مقاومت کنید، او نیز یاد می‌گیرد.

نشان دادن هزینه‌های باور به اشتباه

به نوجوان نشان دهید که باور کردن به اخبار غلط ممکن است در لحظه هزینه‌ای نداشته باشد، اما در بلندمدت می‌تواند تصمیماتش را تحت تأثیر قرار دهد و پیامدهای ناگواری داشته باشد. این آگاهی، انگیزهٔ جست‌وجوی حقیقت را افزایش می‌دهد.

جمع‌بندی

باور به اخبار جعلی تنها مشکل منابع خبری و فناوری نیست؛ بلکه ریشه در نیازهای روانی و اجتماعی ما دارد. والدین با درک این واقعیت می‌توانند فرزندان خود را بهتر در برابر این چالش‌های پیچیده محافظت کنند و مهارت‌های سواد رسانه‌ای آن‌ها را فراتر از تشخیص خبر جعلی تقویت نمایند.