خشم؛ هیجان خوب یا بد؟

 

اگر از شما پرسیده شود که غیر از زبان، از چه طریقی می‌توانید ارتباط خود را با دیگران تسهیل کنید، چه پاسخی می‌دهید؟

انسان‌ها برای ارتباط‌برقرارکردن با دنیای اطراف خود، توانمندی‌های زیادی دارند که به آن‌ها کمک می‌کند تا این ارتباط تسهیل شود. بُروز «هیجان» یکی از این توانمندی‌های ماست. ما از همان بدو تولد با هیجانات خود زندگی می‌کنیم؛ با کمک گریه یا خنده که نُمود بیرونی هیجان غم و شادی است رضایت و یا نارضایتی خود را به اطرافیان  اعلام می‌کنیم. هرکدام از احساسات ما مانند ترس، غم، خشم، شادی و... کارکردهای مؤثر و مخصوصی دارند و به ما کمک می‌کنند تا با دنیای اطراف خود سازگار شویم.

«خشم» یکی از هیجانات اصلی ماست که شاید گاهی آن را به‌عنوان یک هیجان منفی در نظر بگیریم و تصور کنیم که نمی‌تواند اثرات سازنده‌ای برای ما داشته باشد. معمولاً آنچه در رابطه با خشم بیان می‌شود جنبه‌های مخرّب پرخاشگری است که صرفاً یکی از پیامدهای رفتاریِ خشم است. اهمیت این مسئله چندان است که حتی مشاهده‌کردن رفتارهای پرخاشگرانه نیز می‌تواند سبب شکل‌گیری و تقویت پرخاشگری در دیگران شود.

برخلاف باور رایج، خشم به‌خودی‌خود یک هیجان سالم و سازنده و دارای کارکرد مثبت است. درواقع، استفاده از آن همانند استفاده از یک چاقو است که می‌تواند نتایجی مثبت یا منفی در پی داشته باشد. یکی از دلایلی که معمولاً سبب می‌شود خشم را به‌عنوان یک هیجان منفی در نظر بگیریم این است که گاهی خشم ما منجر به پرخاشگری و آسیب به دیگران یا حتی آسیب به خودمان شود.

درواقع، اگر خشم در سطح بهینه‌ای تجربه شود و منجر به صدمه و آسیب نشود، خشم مفید و سازنده است که سبب افزایش سازگاری ما خواهد شد. ازطرفی، زمینه و موقعیتی که در آن یک هیجان بروز می‌کند تاحدی تعیین‌کننده‌ی پیامدهای آن هیجان است که این پیامدها می‌تواند مثبت یا منفی باشد.

با توجه به اهمیت روزافزون رسانه‌ها در دنیای حاضر و نقش مؤثر آن‌ها در تربیت کودکان و نوجوانان، امروزه به محتوای خشونت‌آمیز و پرخاشگرانه در فیلم‌ها و انیمیشن‌ها انتقادهایی می‌شود که بیشتر متمرکز بر جنبه‌های منفی خشم است. البته باید گفت که خشم مثبت هم مسئله‌ایست که حتی در انیمیشن‌ها و کارتون‌ها نیز به آن پرداخته شده است.

به‌عنوان‌مثال، موضوع تقابل خیر و شر که از گذشته موضوع بسیاری از فیلم‌ها و داستان‌ها بوده است، ناظر به مسئله‌ی خشم خوب و ضرورت آن دربرابر دشمنان و افراد زورگو و ظالم است. این موضوع در سال‌های اخیر نیز موردتوجه فیلمسازان و برنامه‌سازان بوده است و در آثاری مانند «پاندای کونگ‌فوکار» و «مرد عنکبوتی» و سایر ابرقهرمان‌ها که همواره در جستجوی عدالت و آرامش و مبارزه با ظلم و بی‌عدالتی هستند دیده می‌شود. مفهومی که در این آثار بر آن تأکید می‌شود ضرورت به‌کارگیری خشم دربرابر تهدید‌ها و دشمنان و مبارزه با آن‌هاست که سبب دفاع و تلاش برای برقراری عدالت و امنیت می‌شود.

همان‌طورکه پیش­تر بیان شد، کارکردهای مثبت خشم که آن را به‌عنوان یک هیجان مثبت و سازنده مطرح می‌سازد و در محتواهای رسانه‌ای نیز کم‌وبیش مورد توجه قرار گرفته است شامل موارد زیر است:

یکی از مهم‌ترین کارکردهای مثبت خشم که خصوصاً در ارتباط با دیگران معنا می‌یابد آن است که خشم برای ما امنیت به ارمغان می‌آورد. ما به کمک خشم خود به دیگران نشان می‌دهیم که ارزش‌ها و موجودیت ما مورد تهدید قرار گرفته است و خواهان دفاع از خود دربرابر تهدید دیگران هستیم.

زمانی‌که در اثر یک تهدید خارجی خشم را تجربه می‌کنیم و در پی دفاع از خود برمی‌آییم، بر موقعیت موجود احساس تسلط و کنترل می‌کنیم. بهتر است بگوییم با کمک خشم، موقعیت تحت کنترل ماست!

زمانی‌که به کمک خشم بر موقعیت تسلّط پیدا می‌کنیم ، سعی می‌کنیم که راه‌حل مناسب آن مسئله را پیدا کنیم. پس خشم سالم برای ما علاوه‌بر تسلّط بر شرایط، زمینه‌سازی حل مسئله را نیز به همراه دارد.

هرکجا نشانه‌ای از خشم دیدید، به دنبال نشانه‌هایی از وجود ظلم، بدرفتاری و بی‌عدالتی باشید. خشم یک هشداردهنده برای وجود نابرابری‌ها و تهدیدهاست؛ زیرا هرگونه تهدیدی می‌تواند منجر به بُروز خشم در جهت مصونیت افراد شود.

منابع:

Lindebaum, D., & Fielden, S. (2011). ‘It’s good to be angry’: Enacting anger in construction project management to achieve perceived leader effectiveness. human relations, 64(3), 437-458.

https://www.goodtherapy.org/blog/value-of-anger-16-reasons-its-good-to-get-angry-0313175