چگونه فرزندم قادر به تشخیص اخبار جعلی باشد؟

فیک‌نیوزها (اخبار جعلی) همیشه بوده‌اند؛ اما در چند سال اخیر، با رشد رسانه‌های آنلاین شیوع بیشتری پیدا کرده‌اند. درواقع، آن‌ها بخش جدایی‌ناپذیر رسانه‌ها هستند و تشخیص آن‌ها کمی دشوار و چالش‌برانگیز است. در زمان رقابت‌های انتخاباتی، به دلیل حجم بالای اخبار و بمباران‌های متعدد خبری، بازار فیک‌نیوزها گرم‌تر می‌شود و گروه هدفشان گسترده‌تر.

برای اینکه بتوانیم به فرزندمان در شناخت فیک‌نیوزها کمک کنیم، در ابتدا باید بدانیم که فیک‌نیوز چیست و با چه هدفی ساخته می‌شود.

فیک‌نیوز چیست؟

«فیک‌نیوز» خبری غیرموثق و شایعه است که واقعیت ندارد و درمورد آن ابهامِ خبری وجود دارد و در هیچ‌یک از منابع خبری رسمی، اطلاعاتی درمورد آن وجود ندارد.

فیک‌نیوزها درمورد چه مسائلی ساخته می‌شوند؟

این اخبار دروغین درمورد مسائلی ساخته و پرداخته می‌شوند که هم مهم‌اند و زندگی ما را تحت تاثیر قرار می‌دهند و هم درمورد آن‌ها ابهام خبری وجود دارد.

چگونه نوجوانان را آگاه کنیم؟

درمورد فضای رسانه‌ها در زمان رقابت‌های انتخاباتی با فرزندتان گفتگو کنید.

بهترین و ساده‌ترین راهکار برای اینکه فرزندتان در فضای رسانه‌ها در زمان رقابت‌های انتخاباتی امنیت بیشتری داشته باشد این است که آن‌ها را از وجود فیک‌نیوزها آگاه کنید.

در قدم بعدی، چگونگی مواجهه با اخبار و رسانه را به آن‌ها آموزش دهید تا کمتر بازیچه‌ی دست فیک‌نیوزها شوند و امنیت روانی بیشتری داشته باشند.

شما به‌صورت تمام‌وقت در فضای مجازی درکنار فرزندانتان نیستید، پس باید به آن‌ها آموزش دهید تا چگونه در این فضا زیست کنند.

درادامه به آموزش نحوه‌ی مواجهه با اخبار می‌پردازیم. بهتر است نکات زیر را به دقت بخوانید و چند خبر روز را با فرزندتان در فضایی صمیمانه بررسی کنید.

دربرابر چه اخباری گارد بگیریم؟

• همیشه در برخورد اول به اخباری که احساسات شما را شدیداً درگیر می‌کنند شک کنید. این اخبار تلاش می‌کنند قوّه‌ی تعقّل شما را به حاشیه ببرند و احساساتتان را به میان بکشند. اگر بعد از خواندن یک خبر، به‌شدت خوشحال، ناراحت یا عصبانی شدید، کمی مکث کنید و صحت خبر را بررسی کنید. فیک‌نیوزها سعی می‌کنند احساسات شما را برانگیزند تا شما از قوّه‌ی تعقّل و تفکّرتان استفاده نکنید.
• به اخباری که منبع ناآگاه، مجهول و غیرقابل‌دسترس دارند شک کنید. برای مثال اگر ابتدای خبری ذکر شده بود: «به نقل از یک منبع آگاه»، «به نقل از فردی موثق» و... و درنتیجه، منبع خبر برای شما مجهول بود، حتماً درنگ کنید.
• دربرابر اخباری که با تیترهای «محرمانه» و «فوری» منتشر می‌شوند با احتیاط رفتار کنید.
• به اخباری که تیتر آن‌ها با محتوای آن‌ها غیرمرتبط است دقت بیشتری کنید.

  چگونه دربرابر فیک‌نیوزها مسلح شویم؟

  • به خواندن تیتر خبرها بسنده نکنید. حتماً لازم است محتوای خبر را بخوانید؛ چون گاهی در خبرها، برای جلب توجه بیشتر، عجیب‌ترین بخش خبر انتخاب شده و به‌عنوان تیتر استفاده می‌شود که لزوماً ارتباط درستی با متن خبر ندارد و به قصد جلب توجه نوشته شده است.
  • به‌طورکلی با هوشیاری اخبار را پیگیری کنید و خود را بی‌دست‌وپا در اختیار خبرها قرار ندهید، بلکه قوّه‌ی تفکّرتان را روشن نگه دارید و تلاش کنید هیجان خود را کنترل کنید.
  • بسیار مهم است که همیشه برای کسب اطلاع به خبرگزاری‌های معتبر و رسمی مراجعه کنید.
  • در ابتدا به هر خبری فارغ از هیجاناتی که در شما برانگیخته است، منتقدانه نگاه کنید.
  • درگیر محتوای کلّی خبر نشوید و با نکته‌سنجی خبر را بخوانید. گاهی شرح جزئیات خبر نشان می‌دهد که جوّ کلّیِ ایجادشده نسبت به آن خبر درست نیست. نکاتی که در متن می‌آید مهم است، اما مخاطب درگیر فضای کلّی خبر می‌شود و به نکات ریزِ خبر مانند آمار، علل حادثه و... توجه نمی‌کند.
  • به تاریخ انتشار خبری که می خوانید توجه کنید. امکان دارد پس از جست‌وجو متوجه شوید که خبر مربوط به چندماه یا چندسال پیش است و خبر تازه‌ای نیست.
  • از موتورهای جست‌وجو برای پیداکردن اطلاعات کمکی استفاده کنید؛ البته از سایت‌ها و خبرگزاری‌های رسمی کمک بگیرید. کلیدواژه‌های اصلی خبر را جست‌وجو کنید تا از صحت و سقم خبر مطّلع شوید. اگر نتوانستید اطلاعاتی راجع‌به آن خبر پیدا کنید، به احتمال زیاد آن خبر «فیک» است.
  • قبل از اینکه از صحت خبر آگاه شوید، آن‌ را برای دیگران ارسال نکنید.
  • سعی کنید به این سوالات اساسی درمورد خبری که به دستتان می‌رسد پاسخ دهید:

  چرا این پیام برای من ارسال شده است؟

  چه کسی این متن را نوشته است؟

  چرا این خبر را ساخته‌اند یا با چه هدفی این خبر ساخته و منتشر شده است؟

  چه کسانی گروه مخاطب این خبر هستند؟

  چه کسانی از تکثیر این خبر سود می‌برند؟

  چه کسانی از تکثیر این خبر آسیب می‌بینند؟

  چه ارزشی در این پیام نهفته است؟

  پاسخ به این سوالات اساسی که مربوط به سواد رسانه‌ای است کمک می‌کند تا قوّه‌ی تعقّل بیشتر به کار گرفته شود و هیجانی که در اثر خواندن خبر در شما ایجاد شده است فروکش کند و شما آگاهانه‌تر با خبر‌ها و به‌ویژه فیک‌نیوز‌ها برخورد کنید و اجازه ندهید سازندگان اخبار جعلی به مقصود خود برسند.

  توجه به این نکات و آموزش آن‌ها به فرزندان، به آن‌ها کمک می‌کند تا نسبت به فضای مسمومی که فیک‌نیوزها ایجاد می‌کنند واکسینه شوند و آسیب کمتری تجربه کنند.

  فراموش نکنید که نباید فرزندتان را در بمباران خبری زمان رقابت‌های انتخاباتی رها کنید؛ حتماً باید به آن‌ها نحوه‌ی مواجهه با خبرهای صحیح و غلط را آموزش دهید.