چطور اخبار جعلی را تشخیص دهیم؟

سال‌هاست که نهضت سواد رسانه‌ای در کشور به وجود آمده است. از مهمترین نتایج سواد رسانه‌ای توانایی تشخیص اخبار و اطلاعات درست و نادرست از یکدیگر است. توانایی شناسایی اخبار جعلی در دنیایی که حتی برخی خبرگزاری‌های معتبر نسبت به اعتبار اخبار خود بی اهمیت شده‌اند کار ساده‌ای نخواهد بود.

چرا اخبار جعلی با سرعت زیاد منتشر می‌شود؟

ضرب المثلی هست با این مفهوم که تا حقیقت بخواهد کفش‌هایش را بپوشد دروغ  کل زمین را دور زده است. واقعیت این است که اخبار جعلی و شایعات با توجه به دغدغه ذهنی مخاطب طراحی‌ می‌شوند. به عبارت دیگر یک خبر جعلی صرفا یک دروغ رسانه‌ای نیست. محتوایی است که با تلفیق حقیقت و دروغ برای پاسخ به برخی نیازهای ذهنی مخاطب طراحی شده است.

به همین علت چون محتوای خبر جعلی غالبا شما را خیلی خوشحال یا خیلی ناراحت می‌کند تمایل بیشتری برای انتشار و ارسال آن برای دیگران در شما ایجاد می‌شود. گاهی نیز اخبار جعلی مشخصا برای پاسخ دادن به یک هیجان یا یک معضل ذهنی در مخاطب طراحی می‌شوند. مسائل چند وجهی و پیچیده با یک راه حل ساده در این محتوای جعلی حل می‌شود. این موضوع نیز تمایل افراد به ارسال و انتشار محتوای جعلی را افزایش می‌دهد.

به همین دلیل اعلب افراد با پذیرفتن صحت خبر جعلی و جستجو نکردن برای یافتن منبع خبر و اعتبار سنجی آن خود به انتشار آن محتوای جعلی کمک می‌کنند. این باعث می‌شود که حتی اگر یک محتوای جعلی با فاصله کوتاهی تکذیب شود؛ خبر تکذیب آن بسیار کمتر از خود خبر جعلی منتشر می‌شود.

مهمترین ویژگی‌های اخبار جعلی چیست؟

این بخش‌ از متن به صورت مستقیم از یکی از مقالات سایت کامان سنس آمریکا ترجمه شده است:

• تبلیغاتی بودن : اگر کسی سفارش دهنده خبر است و برای نوشتن آن پولی پرداخت شده لازم است نویسنده تبلیغاتی بودن مطلب را با درج «پرداخت شده توسط...» یا «محتوای حمایت شده» را اعلام کند.
• ویدیوهای وایرال شده و معروف. همه ویدیوهای وایرال جعلی نیستند. اما برخی از آنها که در اینترنت و فیدهای رسانه‌های اجتماعی نشان داده می‌شوند ممکن است گمراه کننده باشند؛ چراکه فیلم ها را می توان طوری ویرایش کرد که فقط صحنه‌ها و صداهای خاص را شامل شود.
• کیفیت پایین. به دنبال کلمات با حروف بزرگ، عناوین با اشتباهات گرامری فاحش، ادعاهای جسورانه‌ی بدون منبع و تصاویر مستهجن باشید. اینها سرنخ هایی هستند که باید نسبت به منبع آن شک داشته باشید.
• کلیک پنهان در تبلیغات. عناوینی مانند «باور نکردنی»، «حماسی» و «شگفت‌انگیز» ( حتما ببینید، ایرانی نیستی اگر فوروارد نکنی و....) تصاویر افراطی که برای ترغیب مخاطب به کلیک کردن بر روی یک مطلب طراحی شده‌اند. معمولاً منجر به دسترسی به محتوای جعلی یا مشکوک می‌شوند. (یا حتی عبارت  +تصویر  معمولا برای ایجاد اشتیاق کاذب در مخاطب برای بازکردن لینک در عنوان اضافه می شود.)
• عکس های نامطلوب. وب‌سایت‌ها و مجلاتی که با تعصب یا جبهه‌‌گیری نسبت به افراطی که با آنها مخالف‌اند از سوژه خود در حالت عطسه، اخم و پلک زدن عکس‌هایی منتشر می‌کنند که حسی ناخوشایند در شما ایجاد کند.
• مغلطه‌ کردن برای دستکاری روایت. منابع خبری جعلی عکس‌های به ظاهر نامرتبط را در کنار هم قرار می‌دهند تا این تصور را ایجاد کنند که سوژه‌ها رفتار نامناسبی دارند. (منابع خبری قانونی سعی می کنند از این امر اجتناب کنند.)
• اطلاعات نویسنده: مشخصات نویسنده باید سندی بر اعتبار نوشته و مطلب در سایت باشد. خود سایت باید به وضوح توضیح دهد که چه کسی از سایت پشتیبانی کرده یا چه کسی با آن مرتبط است.  اگر این اطلاعات وجود ندارد.
• تبلیغات مزاحم و بنرها. تبلیغات چشمک زن و پاپ آپ‌ها نشانه‌ی تلاش بی رویه سایت برای جلب کلیک و فاقد اعتبار بودن آن است.

مهمترین ویژگی‌های اخبار معتبر

• انتساب .اخبار موثق دارای خط فرعی نویسنده(سطر زیر عنوان مقاله که نام نویسنده را ذکر می‌کند)، تاریخچه (زمان و مکان رویداد)، حقایق، اشخاص و نقل قول‌هایی که به افراد و گروه های خاص نسبت داده شده هستند.
• شفافیت کامل. نویسنده باید در مورد اینکه در کدام موارد نظر شخصی خود را بیان کرده صادق باشد. وجود احتمالی رابطه فردی با موضوع که ممکن است قضاوت او را تحت تاثیر قرار دهد.  بخش هایی که آمیخته با نظر شخصی است باید برچسب  «به نظر من»  داشته باشد و با ضمیر اول شخص نوشته شود.
• منابع عینی. کارشناسان و سایر منابع نباید در هنگام اظهار نظر در مورد یک مطلب تعارض منافع داشته باشند. همچنین منابع خبری به صورت دقیق معرفی می‌شوند.
• قابل اعتماد بودن تحقیق. مطالعاتی که توسط دانشمندان مراکز معتبر، مانند آزمایشگاه‌های وابسته به دانشگاه‌ها یا مؤسسات غیرانتفاعی که هیچ انگیزه مالی برای ارائه داده‌هایی که منتشر می‌کنند ندارند ارائه شده، باید روش داده‌کاوی خود را شرح دهند. تحقیقات باید «کارشناسی شده» باشد. یعنی دیگر محققان روش‌های جمع آوری داده را بررسی کرده و تایید کرده باشند.

شبکه‌های اجتماعی کانون انتشار اخبار جعلی.

در حالت کلی شبکه‌های اجتماعی یعنی جایی که همه افراد جامعه میتوانند در آن تولید محتوا کنند و نظرات خود را به صورت آنلاین با افراد مختلف در سراسر دنیا به اشتراک بگذارند. این یعنی شما با محتوایی طرف هستید که اگر خوشبین باشیم نظر شخصی افراد نسبت به یک موضوع را نشان می‌دهد.

این در حالی هست که بسیاری از حساب‌ها در شبکه‌های اجتماعی برای مقاصد سیاسی، اقتصادی و اجتماعی به صورت هوشمندانه و هدفمند اخبار جعلی و ساختگی منتشر می‌کنند. از طرف دیگر چون در این شبکه‌ها سرعت حرف اول را در انتقال خبر می‌زند. غالبا میزان کیفیت و صحت خبر کاهش می‌یابد. یعنی افراد پیش از صحت سنجی صرفا برای اثبات به‌روز بودن اخبار را منتشر می‌کنند.

بنابراین لازم است در مواجهه با اخبار در این شبکه‌های اجتماعی حتما نسبت به صحت سنجی اخبار و بررسی آن خبر در منابع خبری مختلف و معتبر اقدام کنید. در غیر این‌صورت بسیار محتمل است که گرفتار اخبار جعلی شوید.

لازم نیست در پیگیری اخبار به‌روز باشید!

یکی از مهمترین اررزش‌های خبری تازگی است. یعنی هرچه خبر دست اول‌تر باشد جذاب‌تر است. در دنیای امروز که رقابت عجیبی بین اخبار واقعی و اخبار جعلی وجود دارد باید در پیگیری اخبار صبور باشید. بسیاری از اخبار در طول یک روز چندبار تایید، تکذیب یا تکمیل می‌شوند. اگر در حادثه رخ‌داده یا خبر منتشر شده شخصا مسئولیت ندارید لزومی ندارد کلیه اخبار در آن مورد را پیگیری کنید. اجازه بدهید تا منابع خبری با گذشت زمان به مرور اصلاح شوند. در این صورت فرصت خواهید داشت که گزارش نهایی منابع معتبر و رسمی خبری را در مورد حادثه مطالعه کنید.

پیشنهاد کدومو

پیشنهاد میکنیم برای اطلاعات بیشتر مقاله چگونه فرزندم قادر به تشخیص اخبار جعلی باشد را هم در کدومو مطالعه کنید.