چگونه آموزش مجازی، یک طرفه نباشد؟

آموزش مجازی كه بسياری آن را مترادف با يادگيری الكترونيكی به‌كار می‌برند، مهم‌ترين كاربرد فناوری اطلاعات است كه در قالب نظام‌های مختلف مثل يادگيری رايانه‌محور، يادگيری برخط، يادگيری شبكه‌محور و آموزشِ تحت‌شبكه ارائه می‌شود. اين اصطلاح که نخستین‌بار ازسوی «كراس» وضع شد، به انواع روش‌هايی اشاره دارد كه از فناوری‌های اينترنت و اينترانت برای يادگيری استفاده می‌كنند. (آتشک، 1386، ص136) امروزه آموزش مجازی چالش‌برانگیز شده و نگرانی دانش‌آموزان، معلمان و والدین را به همراه داشته است و دائم پرسیده می‌شود: آیا دانش‌آموزان یا فرزندان ما درس را به درستی فرامی‌گیرند؟ چقدر آموزش مجازی در یادگیری آن‌ها تأثیرگذار است؟

در این مقاله درصدد برطرف‌کردن نگرانی این عزیزان هستیم.

به‌طور کلی منظور از ارزشیابی دانش‌آموزان (Student Evaluation) عمدتاً ارزشیابی پیشرفت تحصیلی (Academic Achievement) یا ارزشیابی میزان یادگیری (Learning) ایشان است. مدرّسان برای ارزیابی کیفیت فراگیری دانش‌آموزان خود از روش‌های متفاوتی استفاده می‌کنند. این روش‌ها را می‌توان به دو دسته‌ی رسمی و غیررسمی تقسیم کرد:

الف) روش‌های رسمی ارزیابی، شامل آزمون‌ها و امتحانات مقطعی و تعیین تکالیف درسی است،

ب) روش های ارزیابی غیررسمی می‌تواند شامل میزان فعالیت دانش‌آموز در کلاس، بررسی نظرات و سؤالات دانش‌آموز در کلاس و حتی حالت ظاهری محصل هنگام تعلیم باشد. معمولاً ارزیابی غیررسمی به مدرس امکان می‌دهد که در شیوه‌ی آموزش خود تعدیل و تطبیق ایجاد کند و در جهت برآورد توقعات دانش‌آموزان حرکت نماید.

[caption id="attachment_5415" align="aligncenter" width="667"] امروزه آموزش مجازی چالش‌برانگیز شده و نگرانی دانش‌آموزان، معلمان و والدین را به همراه داشته است.[/caption]

در آموزش آنلاین روش‌های مختلفی برای سنجیدن یادگیری دانش‌آموزان وجود دارد؛ مانند آزمون‌های آنلاین که معلمان می‌توانند با مراجعه به سایت‌های مختلف گوگل، آزمون خود را طراحی کنند و به دانش‌آموزان به‌صورت آنلاین ارائه دهند. این آزمون‌های آنلاین می‌تواند برای کل دروس، در پایان ترم برگزار شود یا ابتدای هرکلاس آنلاین، مباحث گذشته به‌صورت تست‌های کم وکوچک امتحان گرفته شود، دراین‌صورت دانش‌آموزان تلاش می‌کنند مباحث هردرس را به‌طور کامل فرا بگیرند. معلمان نیز می‌توانند با سنجش میزان موفقیت و نمرات دانش‌آموزان، ارزیابی کنند که دانش‌آموزان چگونه درس را فراگرفتند و چقدر از محتوای کلاس بهره بردند. باوجود اینکه برگزاری آزمون‌های آنلاین با استفاده از قابلیت‌های صوتی و تصویری رایانه‌ها در طراحی سؤالات، تصحیح اتوماتیک توسط سیستم و ثبت الکترونیک نمرات بسیار مفید و کارآمد هستند؛ اما نیاز به آموزش دارند و پیگیری مسائل دیگری را نیز می‌طلبند. اینک به برخی از این مسائل اشاره می‌شود:

1) تشخیص هویت کاربر در آزمون آنلاین، مسئله‌ی حائز اهمیتی است، هم‌چنین ضرورت آزمون‌دادن خود دانش‌آموزان با آموزه‌های خود. به‌این‌معنا که هرگز کتاب‌باز امتحان ندهند؛ زیرا قرار است خود را محک بزنند که چقدر از مباحث را با آموزش مجازی یاد گرفته‌اند.

در آموزش آنلاین روش‌های مختلفی برای سنجیدن یادگیری دانش‌آموزان وجود دارد.

2) معلمان می‌توانند به‌عنوان بخشی از نمره‌، از دانش‌آموزان بخواهند مباحث آموخته‌شده را به‌صورت پاورپوینت ارائه دهند؛

معلم با این کار متوجه می‌شود که دانش‌آموزان چه میزان از درس را فراگرفتند.

3) معلمان می‌توانند در ابتدای هرجلسه از دانش‌آموزی بخواهند خلاصه‌ی جلسه‌ی قبل را به‌صورت صوتی یا تصویری برای کل دانش‌آموزان توضیح دهد. این کار علاوه بر اینکه یادگیری را عمیق‌تر می‌کند و در دانش‌آموز ایجاد انگیزه می‌نماید، میزان یادگیری نیز سنجیده می‌شود.

4) یکی‌دیگر از راه‌های خودسنجی، خودِ دانش‌آموزان هستند. به این صورت که معلم از هر دانش‌آموز بپرسد که چقدر از یادگیری خود رضایت دارد و چه میزان از مطالب را آموخته است. این کار باعث می‌شود هم معلم در ارتقای شیوه‌ی کاری خود تلاش کند و هم دانش‌آموز متوجه میزان آموخته‌های خود شود.

5) پرسش‌های تصویری هم مؤثر هستند و می‌توانند روش بااعتمادی در ارزیابی آنچه که دانش‌آموز یاد گرفته است، باشند. هدف اصلی نظام‌های آموزشی مجازی یا الکترونیکی، مانند نظام‌های سنتی مبتنی بر حضور فیزیکی، انتقال حداکثری مفاهیم از منابع انتشاریافته، به‌ویژه از مدرس به دریافت‌کننده‌ی دانش می‌باشد. ایجاد بهبود در این فرایند، تنها درصورتی امکان‌پذیر است که میزان دست‌یابی به هدف یا به‌عبارتی اثربخشی فرایند انتقال دانش، به شیوه‌ی معتبر و مناسبی سنجیده شود. معلمان می‌توانند با بهره‌گیری از روش‌های آموزشی، میزان یادگیری را افزایش دهند. در تحقیقات نشان داده شده است که سخنرانی ۵٪، خواندن۱۰%، سمعی ــ بصری ۲۰ %، فرضیه‌سازی و اثبات ۲۰ %، گروه‌های بحث۵۰ %، تمرین عملی ۷۵ % و آموزش به دیگران ۸۰ % در آموزش‌ها تأثیرگذار است. پس لازم است بدانیم که در این‌گونه آموزش‌ها تنها آموزش به معلم اکتفا نمی‌شود، بلکه باید خودِ دانش‌آموز پویا باشد و مطالب درسی را بخواند و تکرار کند و سؤالات خود را نیز از معلم بپرسد. البته خانواده‌ها با حمایت از فرزندانشان می‌توانند به افزایش یادگیری آن‌ها کمک کنند.

بیشتر بخوانید: راه‌هایی برای امنیت دانش‌آموزان در آموزش مجازی

گاهی لازم می‌شود هرچندجلسه یک‌بار، معلم بازنگری کلی به دروس مباحث گذشته داشته باشد. تکرار، بخش مهمی از فرایند یادگیری است هرچه بیشتر در معرض چیزی قرار بگیریم، بیشتر در ذهن ما می‌ماند؛ به‌عنوان مثال معلم برای تنوع‌بخشی و جذاب‌شدن آموزش می‌تواند کلیپ‌هایی درباره‌ی مبحث موردنظر برای دانش‌آموزان خود بارگذاری کند. بهتر است بدانیم نرخ یادگیری در افراد مختلف متقاوت است؛ شاید بعضی از افراد هیچ مشکلی در درک مطلب نداشته باشند و آموزش داده‌شده را در همان بار نخست یاد بگیرند. درحالی‌که ممکن است دیگران برای پیشرفت، به تلاش بیشتری نیاز داشته باشند. پس اگر دانش‌آموز یا فرزند ما بار نخست متوجه درس نشد، جای نگرانی ندارد؛ چون با تمرین و تکرار می‌تواند درس را به‌خوبی یاد بگیرد.

بررسی‌های انجام‌شده از میزان رضایت دانش‌آموزان از کیفیت آموزش ارائه‌شده در زمان کرونا نشان می‌دهد تقریباً ۲۵ % آموزش‌ها در این دوره از کیفیت خوبی برخوردار بوده‌اند. در مقابل ۳۳ % آموزش‌های ارائه‌شده، فاقدِ کیفیت ارزیابی شده‌اند و ۴۳ % نیز از کیفیت متوسط برخوردار بوده‌اند. بیشترین رضایت مربوط به مدارس غیردولتی و کمترین رضایت مربوط به مدارس دولتی است. بیشتر نارضایتی‌ها به‌خاطر قطع و وصل‌شدن اینترنت است. شیوه‌ی دیگری برای ارزیابی‌های آموزش‌های غیرحضوری، آگاهی از میزان عقب‌ماندگی‌های تحصیلی دانش‌آموزان است. آمار به‌دست‌آمده نشان می‌دهد آموزش‌های فعلی در ایام کرونا، برای ۴۰ % دانش‌آموزان کفایت کرده است و ۶۰ % باقی‌مانده به کلاس‌های جبرانی نیاز دارند.

منابع

1) اسدی، رضا؛ ذبحی، الهه. بررسی نحوه‌ی ارزشیابی فراگیر در سیستم آموزش الکترونیکی.

2) کریمیان، جلال. ارزیابی کیفیت آموزش‌های از راه دور مجازی در سال تحصیلی 1398ـ1399.