وضعیت­‌شناسی زیست­‌بوم فضای مجازی کودکان و نوجوانان

در این نشست رضا زمردی پژوهشگر حوزه فضای مجازی و فارغ التحصیل رشته معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق به بررسی زیست­‌بوم­های ایجاد شده در حوزه کودکان و نوجوانان پرداخت. وی به این موضوع اشاره کرد که اهمیت زیست­‌بوم مناسب برای کودکان به دلیل شرایط خاص حال حاضر مثل لایو اخیر پسر 14 ساله و مسئله آموزش در بحران کرونا بیش­تر شده است اما این به این معنا نیست که نهادهای بالا دستی تا به الان به این موضوع توجهی نداشته‌­اند زمردی در این خصوص به نهاد رهبری اشاره می­کند و از سیاست­‌های شبکه اطلاع رسانی، به خصوص بحث فضای صیانت شده، نام می‌­برد که از سال 77 مورد بحث بوده است. البته این مباحث فقط مربوط به کودک و نوجوانان نمی­‌شود و همه رنج­‌های سنی را در بر می­‌گیرد.

وی در ادامه به مسئله کودکان و فضای مجازی در جهان می­‌پردازد و اشاره می­کند که مطالعات تطبیقی فراوانی در این باره صورت گرفته است و سوال اصلی این است که آیا کودکان و نوجوانان هم باید در فضایی که بزرگسالان قرار دارند ورود پیدا کنند؟

زمردی اشاره می­‌کند که اکثر کشورهایی که در بحث فضای مجازی مطالعه جدی داشته‌­اند در لایه‏‌های زیرساخت، دسترسی و محتوا کار کرده‌­اند به طور مثال: اتحادیه اروپا روز 8 فوریه را روز جهانی اینترنت ایمن یا امن معرفی کرده است و در حال سیاست­گذاری برای این موضوع است وی اضافه کرد: در کشورهای منطقه نیز ترکیه موفق ترین نمونه است این کشور در لایه دسترسی، حوزه دسترسی خانواده در ADSL خانگی را جدا کرده است.

وی در ارتباط با این مسئله در ایران افزود: همانطور که گفته شد در سال 77 نهاد رهبری به موضوع فضای صیانت شده اشاره کردند همچنین در سال 89 سند شبکه ملی اطلاعات شکل گرفت در این سند نیز علاوه بر بحث فضای صیانت شده به مسائلی چون توجه به ویژگی­‌های سنی و جنسیتی، سالم سازی این فضا و... پرداخته است که البته توجه لازم به این سند صورت نگرفت. سال 90 طرح اینترنت پاک به وجود آمد این طرح در لایه دسترسی لیست سیاه و سفید ایجاد کرد البته طرح اینترنت پاک نیز به دلیل نداشتن نگاه جامع و زیست بومی، کارایی مد نظر را نداشت.

زمردی افزود: در این سال­ها حاکمیت با بحث سواد رسانه‌­ای سعی کرد که مردم را نسبت به سیاست­‌های خود همراه کند البته نباید از انتقادات وارد به طرح ایجاد سواد رسانه‏‌ای نیز غافل شد اما چون بحث ما چیز دیگری است فعلا از آن عبور می­‌کنیم. همچنین شورای عالی فضای مجازی یکسری سیاست­‌های کلی در باب فضای مجازی در نظر گرفته بود، اما این سیاست‏‌ها محدود به حوزه کودکان و نوجوانان نبود.

وی ادامه داد: شاید مهم­ترین اقدامی که برای ایجاد زیست­‌بوم کودکان و نوجوانان صورت گرفت مصوبه­‌ای بود که کمیسیون تنظیم مقررات آن را در سال 93 تدوین کرد و بعد به تصویب رسید در این طرح به ضوابط صیانت از کودکان و نوجوانان اشاره می‌­شود که یک نمونه آن ایجاد سیم کارت مخصوص برای کودکان و نوجوانان است.در این باره زمردی اشاره کرد: در ابتدا بعضی از اپراتورها وارد شدند و سیم کارت مخصوص این رده را ایجاد کردند و بحث فضای شخصی سازی تا حدی صورت گرفت.

طرح ایجاد سواد رسانه­‌ای نیز که از سال­های قبل شکل گرفته بود و در مدارس نیز تدریس می­‌شد، به پیشبرد این طرح کمک ­کرد. از نظر محتوایی نیز تقریبا کارهای خوبی شکل گرفته بود اما جای کار بسیاری داشت. با این حال این طرح نیز به خوبی پیش نرفت زیرا چنین مسئله‌­ای یعنی زیست­ بوم مناسب کودکان و نوجوانان هنوز برای والدین و مردم دغدغه نشده بود به عبارتی تبدیل به مطالبه عمومی نشده بود.

زمردی به فرصت کرونا و لایو نوجوان 14 ساله اشاره می­کند و می­گوید: کرونا بحث را صرفا در حد تامین زیرساخت یا سطح دسترسی به گوشی و رایانه نگه داشت اما لایو اخیر آن پسر و مسائلی که گفته شد جامعه را با یک تلنگر مواجه شد و بحث بیشتر به سمت محتوا رفت.

در ادامه این نشست به اقدامات صورت گرفته اشاره شد و زمردی از سه زیست­‌بوم انارستان، درسا و نبات نام­ برد. وی معتقد بود که انارستان طرح جامع­‌تر و کامل­تری را نسبت به زیست­‌بوم­‌های دیگر دارد وی افزود: انارستان ابتدا در لایه زیرساخت ورود پیدا کرد و بعد از آن Appstore تخصصی ایجاد کرد و در حوزه دسترسی سرویس نیز جست­وجوگر مخصوص ایجاد کرد که دارای لیست سیاه و سفید بود همچنین لیگ بازی مختص به خود را نیز عرضه کرد. سایر زیست­‌بوم‌­ها نیز تقریبا به همین شکل بودند به این معنا که سیم کارت ایجاد کردند، قسمتی برای مشاهده انیمیشن در نظر گرفتند، نشریه ایجاد کردند و... اما عمده این اقدامات ادامه پیدا نکرد تا ثمره نهایی دهد.

اقدام دیگری که صورت گرفته بود زیست‌­بوم سینا روبیک بود که قبل از شاد ایجاد شده بود. زمردی در ارتباط با این زیست‌­بوم اضافه کرد: آموزش و پرورش متولی به ثمر رساندن این زیست­‌بوم و ایجاد هماهنگی با سایر نهادها شد. علاوه بر آن از طریق تبلیغ در رسانه ملی سعی شد که آشنایی با سینا روبیک صورت بگیرد و والدین و کودکان وارد آن شوند. همچنین آموزش و پرورش سرمایه­‌گذاری این زیست­‌بوم را بر عهده گرفت اما این زیست‌­بوم نیز خیلی نتوانست عملی شود. سینا روبیک کارهایی که اپلیکیشن شاد انجام می­دهد را انجام می­داد و در برخی موارد امکانات بیشتری را نیز داشت اگر این زیست‌­بوم قبل از کرونا به خوبی پیش می­‌رفت ما در زمان بحران کرونا در مسئله آموزش مجازی و زیست­‌بوم به مشکل بر نمی‌­خوردیم.

در آخر زمردی به مشکلاتی که بر سر راه ایجاد یک زیست­‌بوم قرار دارد اشاره می­‌کند؛ وی معتقد است: مشکل اصلی که موجب شد این زیست‌­بوم­‌ها ادامه پیدا نکنند و در یک سطحی بمانند این است که ما در حوزه اجرایی مشکل داریم، زیرا سندهای خوب و بومی شده‌­ای تدوین شده است و مشکلی در بحث سند و چشم انداز وجود ندارد اما اجرای این سندها مشکل این حوزه است. همچنین در این بحث ما نباید نگاهی صرفا اقتصادی داشته باشیم بلکه باید کلان­‌تر به مسئله نگاه کنیم. به علاوه آنکه باید به بخش خصوصی در این طرح توجه داشته باشیم. این فضا با توجه به آمار منتشر شده جمعیت مناسبی را تشکیل می‌­دهد که به دلیل کرونا افزایش نیز داشته است و قطعا جذابیت­‌هایی برای بخش خصوصی خواهد داشت. نبود انحصار نیز عامل دیگری است که  می‌­تواند به رشد زیست­‌بوم‌­ها کمک کند از طرفی خود زیست­‌بوم‌­ها نیز باید در لایه­‌های مختلف بهترین عملکرد را داشته باشند. به ویژه در لایه محتوا که نیازمند محتوای متنوع و خلاق هستیم. وی در ادامه افزود: ایجاد پلتفرم مناسب کودک و نوجوان در حال حاضر به یک مطالبه جمعی تبدیل شده است باید از این فرصت استفاده کرد و زیست­‌بومی را تولید کرد که کودک بتواند در آن تنفس کند و فعالیت داشته باشد.