اگر برای آگاهی از اخبار از وبسایت‌های اینترنتی یا شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنید این عناوین برایتان بسیار آشناست، اما کدام واقعی است و کدام جعلی؟ کدامشان فقط محتوایی مسخره است؟ امروزه که همه به تلفن همراه و رایانه دسترسی دارند و هرکس می‌تواند مطالب دلخواهش را در اینترنت منتشر کند، پاسخ به این سوالات سخت‌تر شده است اما از آنجایی که بیشترمان برای خواندن اخبار و دریافت اطلاعات به فیس‌بوک، اسنپ‌چت، توییتر و دیگر منابع اینترنتی مراجعه می‌کنیم بسیار حیاتی است که یاد بگیریم چطور مطالبی را که می‌خوانیم رمزگشایی کنیم. فراموش نکنید این مسئله برای کودکان ضروری‌تر است.
اخبار جعلی زیادی در اینترنت وجود دارد که شرکت‌هایی مثل فیس‌بوک و گوگل با همکاریِ یکدیگر، سخت‌گیری‌های بیشتری بر نشردهندگان این اخبار غلط و گمراه‌کننده اعمال می‌کنند؛ اما رسانه‌های وابسته به تبلیغات به این نوع مطالب وابسته‌اند، چرا که با کلیک‌کردنِ مخاطبان کسب درآمد می‌کنند و هرچه تیتر مطالب عجیب‌تر باشد، افراد بیشتری به خواندن آن ترغیب می‌شوند و درنتیجه پول بیشتری به دست می‌آورند.
“حتی کودکان می‌توانند شروع به تفکر در مورد برخی پرسش‌های کلیدیِ مبحث سواد رسانه‌ای کنند. “
بیشتر کودکان و نوجوانان اخبارشان را از صفحات شبکه‌های اجتماعی خود به دست می‌آورند، پس لازم است بیاموزند چطور به این داستان‌ها با دیدی انتقادی نگاه کنند. علاوه‌براین، کودکان باید این مهارتِ تفکر انتقادی را برای جوانب دیگر زندگی نیز بیاموزند. حتی کودکان کوچک هم می‌توانند شروع به تفکر در مورد برخی پرسش‌های کلیدیِ مبحث سواد رسانه‌ای کنند و هرچه بزرگتر می‌شوند والدین آن‌ها می‌توانند کمکشان کنند تا متفکران انتقادی خبره‌ای بشوند. اگر مدرسۀ فرزندتان به موضوعات سواد رسانه‌ای می‌پردازد می‌توانید این موضوعات را با معلم آن‌ها به اشتراک بگذارید.
چند پرسش اساسی که هنگام مواجهه با محتوای رسانه‌ای باید از خود بپرسیم:
- چه کسی این محتوا را ایجاد کرده است؟
- مخاطبِ هدف این محتوا کیست؟
- چه کسی هزینه‌های تولید این محتوا را پرداخت کرده است؟ اگر روی این تیتر کلیک کنید چه کسی کسب درآمد می‌کند؟
- با انتشار این پیام چه کسی ممکن است سود ببرد و چه کسی ضرر کند؟
- این پیام چه نکته‌ای را نادیده گرفته است که ممکن است مهم باشد؟
- آیا این خبر معتبر است؟ چرا فکر می‌کنید که این خبر معتبر است؟
بیشتر بخوانید: شش تصمیم رسانه‌ای که هر خانواده باید بگیرد!
ممکن است بچه‌های بزرگتر از آموختن روش‌هایی برای تشخیص اخبار جعلی لذت ببرند. در ادامه چند روش برای این کار را بخوانید:
- به اسامی و یا آدرس‌های غیرمعمولی وبسایت‌ها دقت کنید، به‌خصوص به وبسایت‌هایی که دامنۀ آن‌ها «co» است. این وبسایت‌ها معمولاً تلاش می‌کنند مانند وبسایت‌های خبریِ معتبر به نظر برسند در حالی که معتبر نیستند.
- دنبال نشانه‌هایی بگردید که نمایانگر کیفیت پایین این وبسایت است. نشانه‌هایی مانند اینکه همۀ کلمات با حروف درشت نوشته شده‌اند[۱]، تیترها غلط‌های فاحش گرامری دارند، ادعاهای گزافی بدون ذکر منبع مطرح شده و اینکه از تصاویر وسوسه‌انگیز استفاده شده است. برای مثال استفاده از تصاویر نیمه‌برهنۀ زنان، روشی رایج برای تَله‌کلیکِ وبسایت‌های اخبار جعلی است. این‌ها سرنخ‌هایی هستند که با دیدنشان باید به اعتبار آن وبسایت شک کنید.
- بخش «دربارۀ ما»ی وبسایت را بررسی کنید. ببینید چه کسی حامی مالی وبسایت است و یا با آن مرتبط است. اگر چنین اطلاعاتی وجود ندارد یا اینکه برای مشاهدۀ آن‌ها لازم است در سایت عضو شوید، باید تعجب کنید که چرا صاحبان وبسایت نمی‌خواهند شفاف عمل کنند.
- قبل از اعتماد به اخباری که خیلی خوب یا خیلی بد به نظر می‌رسند، از طریق اسنوپس[۲]، ویکی‌پدیا و گوگل، بررسی کنید که آیا این اخبار درستند یا نه.
- بررسی کنید که آیا دیگر منابع خبری اصلی و معتبر هم به خبری که خوانده‌اید پرداخته‌اند یا نه. البته اگر آن خبر را منتشر نکرده باشند به این معنی نیست که حتماً آن خبر غلط است بلکه به این معنی است که باید عمیق‌تر جستجو کنید.
- احساسات خودتان را بررسی کنید. تَله‌کلیک‌ها و اخبار جعلی تلاش می‌کنند که شدیدترین واکنش‌ها را برانگیزند. اگر خبری که می‌خوانید باعث می‌شود که شدیداً عصبانی یا خیلی به خودتان مغرور شوید، این می‌تواند نشانه‌ای باشد که دارد با شما بازی می‌شود! قبل از اعتماد به یک خبر منابع مختلف را بررسی کنید.
[۱] در فارسی کاربرد ندارد. منظور در زبان انگلیسی است.
[۲] اسنوپس یک سایت راستی‌آزمایی است. و به عنوان «منبعی شناخته‌شده در زمینه‌ی شناخت شایعات و افسانه‌ها» در اینترنت شناخته می‌شود.
پی‌نوشت:
این مقاله را Sierra Filucci در Common sense media نوشته و «کدومو» آن را به فارسی ترجمه کرده‌است.
