تبیین مفهوم خشونت در فیلم و انیمیشن

مفهوم خشونت در رسانه چند لایه و گسترده است. در این مقاله تلاش‌ خواهیم کرد تا مفهوم خشونت در فیلم و انیمیشن را تبیین کنیم.

تعاریف خشونت

بنابراین تعاریف متعددی از آن وجود دارد که برخی از این تعاریف عبارت‌اند از:

*خشونت رفتاری است که برای آسیب رساندن به دیگری از کسی سر می‌زند. دامنه آن از تحقیر و توهین، تجاوز و ضرب و جرح تا تخریب اموال و دارایی طرف مقابل و به قتل رساندن گسترده می‌شود.

* حالتی از رفتار که با استفاده از زور فیزیکی یا غیرفیزیکی فرد خشن به دیگران تحمیل می‌شود.

* کاربرد نیروی فیزیکی یا تهدید ناشی از کاربرد نیوری فیزیکی که می‌تواند لطمات جسمی و روحی بر شخص یا اشخاص وارد کند.

باتوجه به تعاریف مطرح شده و براساس جمع بندی کدومو می توان گفت که خشونت آن دسته از کنش‌هایی است که به صورت فیزیکی یا غیرفیزیکی در برابر شرایط نامطلوب یا گره‌های ایجاد شده در برابر رشد آدمی اعمال می‌شود. عوامل فردی، محیطی، روانی و اجتماعی از عوامل اصلی ایجاد خشونت هستند. تاثیرات آن می تواند کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت باشد.

انواع خشونت در رسانه

درباره انواع خشونت نیز دسته بندی‌های متعددی وجود دارد و در یک دسته بندی کلی شامل انواع زیر است:

1. خشونت کلامی: یکی از رایج‌ترین انواع خشونت است که به روش‌های گوناگونی انجام می‌شود. خشونت کلامی می‌تواند شامل ناسزا، دشنام، بدگویی پشت سر افراد دیگر، زورگویی، رفتارهای قلدرمعابانه، داد و فریاد بر سر هم و... باشد.
2. خشونت غیر کلامی: خشونت غیرکلامی هر گونه رفتاری به صورت غیر مستقیم و غیر کلامی در قالب خشونت را شامل می‌شود. از جمله خشونت‌های غیر کلامی می‌توان به خشونت جنسی، خشونت روانی، خشونت نوشتاری (مانند نوشتن شعار و متن‌های توهین آمیز در فضاهای مختلف مجازی) اشاره کرد.
3. خشونت علیه کودکان: خشونت علیه کودکان به علت ناتوانی کودکان در برخورد مناسب، غالبا بی پاسخ می‌ماند. کودکی که مورد خشونت واقع می‌شود اغلب نمی‌تواند در مقابل شخص مورد نظر از خود دفاع کند. به همین دلیل خشونت در او ریشه دوانده و در بزرگسالی به احتمال بیشتری رفتاری خشونت آمیز خواهد داشت.
4. خشونت جنسی: اعمال زور و فشار در خصوص اعمال جنسی شکل دیگری از خشونت است. تجاوز جنسی آسیب زننده‌ترین نوع خشونت به ویژه برای زنان محسوب می‌شود. خشونت جنسی شامل درخواست‌های نابجا و خارج از عرف از شریک جنسی، تجاوز، تهدید جنسی و ... می شود.
5. خشونت فیزیکی: این نوع خشونت شامل ضرب و جرح، سوزاندن، کشیدن موها، بستن، زندانی کردن، حتی کوبیدن بسیار محکم در و محرومیت غذایی و ... می‌شود.
6. خشونت روانی: این نوع خشونت گرچه ممکن است در هر دو جنس مرد و زن اتفاق بیفتد. اما در زنان بیشتر است. ممکن است که مرد به زن استرس‌های گوناگونی وارد کند. در زمینه‌های زناشویی از قبیل طلاق، بیرون انداختن از منزل، بردن فرزند از منزل برای همیشه و روش‌هایی دیگر از نظر روانی به زن فشار وارد کند. خشونت روانی تحقیر طرف مقابل و توهین به او را نیز در بر می‌گیرد.

افزایش نمایش خشونت در رسانه

در چند دهه اخیر نمایش خشونت در محصولات رسانه ای افزایش چشم‌گیری داشته است. ونمایش خشونت به ویژه در انیمیشن‌ها موجب شده که خشونت از سطح بزرگسالی به دوره کودکی انتقال یابد. این درحالی است که کودکان مهارت‌های شناختی، ذهنی و اجتماعی لازم برای درک، توجیه و مقابله با خشونت را ندارند. دنیایی که فیلم و انیمیشن‌ها در ذهن کودکان ترسیم می‌کند؛ دنیایی خشن، ناایمن، بدون عاطفه، مادی، زشت و پر از جنگ و نزاع، درگیری و... است. این امر یکی از دلایلی است که امروزه سن ارتکاب جرایم و اعمال بزهکارانه و جنایی در مقایسه با گذشته کاهش داشته است.  البته میزان بروز و شیوع آن افزایش یافته است.

در رسانه، خشونت در قالب رفتارهای پرخاشگرانه، تحميل اراده به ديگران، پيشبرد هدف و قصدی معقول و نامعقول با توسل به زور، هر نوع گفتار و رفتار غیر متعارف و آزار دهنده، حركت قهر آميز ناشي از اراده‌ خاص و نيز اعمال نيروي فیزیکی به جسم يا بدني براي آزار و آسيب به فرد و یا افرادی تجلی می یابد. موجب تهییج هیجان، ترس و اضطراب و ... در مخاطب می‌گردد. شدت شاخص خشونت نیز با ملاک هایی مانند ماهیت مهاجم، ماهیت قربانی، دلیل ابراز خشونت، استفاده از سلاح، وسعت خشونت و میزان بی پردگی، عواقب خشونت، طنز یا جدی بودن و ... مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.

تاثیرات خشونت

تاثیرات خشونت موجود در محصولات رسانه برای کودکان شامل موارد زیر است:

1. حساسیت‌‌زدایی: خشونت‌های مکرر در فیلم و انیمیشن، ممکن است حساسیت کودک را به خشونت از بین ببرد. و رفتارهای پرخاشگرانه را طبیعی و قابل قبول جلوه دهد. یعنی مشاهده خشونت در محصولات رسانه‌ای، باعث از بین رفتن حس بازداری کودک نسبت به اعمال پرخاشگرانه می‌شود. یعنی ممکن است کودک در تعامل با دیگران، به‌راحتی به خشونت متوسل شود.
2. اعتمادزدایی: نمایش خشونت در محصولات رسانه‌ای، در ایجاد ترس و بی‌اعتمادی در کودکان نقش مهمی ایفا می‌کند. چون کودکان بعد از تماشای این برنامه‌ها، نگران‌اند که قربانی یک جنایت خشونت‌آمیز شوند. آنها نمی‌توانند به‌آسانی تفاوت بین دنیای حقیقی و خیالی را درک کنند. و این باور در آنان تقویت می‌شود که جهان، خشن است و باید از آن ترسید.
3. خشونت گرایی و پرخاشگری: مطالعات نشان داده است که کودکان یا به طور مستقیم از آنچه می‌بینند، الگوگیری می‌کنند.  یا آن را به ذخیره الگوهای رفتاری خویش می‌افزایند. تکرار خشونت در محصولات رسانه‌ای، باعث می‌شود کودک خشونت را یاد ‌گیرد. و با تقلید، آن را به دنیای واقعی خود منتقل کند. بروز احساسات خصمانه، انتظار رفتارهای تهاجمی‌ از دیگران، حساسیت‌زدایی درباره رنج دیگران و اِعمال خشونت بر آنان، برانگیختگی بیش از حد، ‌نگاه‌های تند و خشن، به‌هم‌فشردن دندان‌ها، ‌ایجاد مزاحمت کردن و حالت دفاعی به خود گرفتن، دیگران را سرزنش نمودن، ‌نظم کلاس و مدرسه را به‌هم‌ریختن، دروغ‌گویی، دزدی، عدم رضایت از رابطه خود با اطرافیان، ‌از مدرسه و معلم خاطره خوشی نداشتن‌، فرار از مدرسه و منزل، تجاوز به حقوق دیگران و چیزی را به زور از دیگری گرفتن نمونه‌هایی از این امر هستند. به صورت کلی پرخاشگری به عنوان یک نیروی نهفته در انسان است و به‌تدریج در وجود شخص، متراکم می‌شود و نیاز به تخلیه پیدا می‌کند. اگر این انرژی به شکلی مطلوب و صحیح مثلا از طریق ورزش‌ و بازی‌ تخلیه شود، جنبه سازنده خواهد داشت. در غیر این صورت، به گونه‌ای مخرب تخلیه می‌شود و به اموری مانند قتل، ضرب‌وشتم، تخریب و ... منجر می شود.

مواجهه فعال با مفهوم خشونت در رسانه

پس از آشنایی با مفهوم خشونت، علل و اثرات آن نیاز است که والدین با راهکارهای  مقابله با آن نیز آشنا شوند.

1. نظارت بر رفتار خود: والدین باید علاوه بر نظارت بر مصرف رسانه ای فرزندان، بر رفتار و مصرف رسانه ای خود نیز نظارت داشته باشند. زیرا بهره‌گیری از زبان عمل یکی از موثرین راه‌های تربیتی است.
2. بررسی رده بندی سنی محصولات رسانه‌ای: والدین می‌توانند از طریق سامانه‌های هدایت مصرف مانند کدومو در ابتدا رده بندی سنی فیلم و انیمیشن‌ها را بررسی کنند. پس از آن اجازه تماشا محصولات رسانه‌ای مربوط به کودک خود را به او بدهند. سپس به مطالعه ارزیابی تربیتی اثر مربوطه بپردازند. تا بتوانند اثرات منفی ناشی از هر محصول در کودک شان را کاهش و اثرات مثبت را تقویت نمایند.
3. همراهی: والدین لازم است به انیمیشن‌ها یا فیلم‌هایی که کودکان می‌بینند، توجه کنند. بعضی از آنها را همراه کودک خود ببینند. زیرا اگر کودک را هنگام تماشای محصولات رسانه ای همراهی نمایند، می‌توانند سوال‌های او را بهتر پاسخ بدهند و جلوی کج‌فهمی او را نیز بگیرند.
4. تطبیق با واقعیت: لازم است که والدین از فرزندانشان بخواهند آنچه را در محصولات رسانه‌ای می‌بینند، با اتفاقات واقعی مقایسه کنند. والدین باید به کودکان تفهیم کنند که رسانه در واقع مانند یک قصه گو است. که داستان‌های آن ساختگی است. آنها باید به زبان‌ ساده به کودکان تفهیم کنند که چگونه از جنبه‌های فناورانه مانند موزیک و نورپردازی، برای تحت تاثیر قرار دادن هیجان‌ها و عواطف مخاطبان بهره‌برداری می‌شود. همچنین لازم است به کودکان توضیح داده شود که هنرپیشه حقیقتا مجروح نشده یا به قتل نرسیده. اما این‌گونه خشونت‌ها در دنیای واقعی، بسیار دردناک است و ممکن است منجر به مرگ انسان شود.
5. عدم تایید خشونت: والدین نباید در حضور بچه‌ها، صحنه‌های خشونت‌آمیز را تایید کنند. باید به این امر اشاره کنند که بدترین شیوه برای حل یک مشکل، روش توام با خشونت است.
6. تخلیه خشونت: دیدن فیلم‌های پرتحرک و خشونت‌آمیز، باعث بروز رفتارهای پرخاشگرانه در کودکان می‌شود. در این‌گونه مواقع، شرکت در کارهای هنری، نقاشی، انجام فعالیت‌های فرهنگی و بازی‌های جمعی و مانند آن، می‌تواند روحیه آرامش را در کودکان تقویت کند.

پیشنهاد کدومو

برای آشنایی با مفهوم ترس مقاله تببین مفهوم ترس در فیلم و انیمیشن را نیز مطالعه کنید.