بررسی سلامت فیلم‌های سینماگران حاضر در جشنواره فیلم فجر

فیلمسازهای مختلف در سراسر جهان از سینما برای بازگویی آنچه که در ذهنشان می‌گذرد استفاده می‌کنند. اگر بخواهیم ساده‌تر بگویم، فیلم‌هایی که کارگردان‌های سینما می‌سازند به نوعی جهان ذهنی آن‌ها را لو می‌دهد. این جهان ذهنی یا نظام محتوایی نیز برای کارگردان با توجه به سمت و سو‌های ایدئولوژیک، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی متفاوت است. اما با نگاهی دقیق‌تر به آثار آن‌ها می‌توان فهمید که به دنبال چه هستند.

جشنواره 43‌ام میزبان 36 کارگردان است. از میان این تعداد کارگردان، 8 نفر به عنوان فیلمساز فیلم اولی در جشنواره حضور دارند. یعنی هیچ سابقه تولید فیلم بلندی ندارند که بتوان بر اساس آن نقشه ذهنی‌شان را متوجه شد. 4 کارگردان تا پیش از فیلم جدیدشان در جشنواره، تجربه ساخت فیلم داشته‌اند اما آثار آن‌ها در دسترس عموم نیست و یا اکران نشده است که بتوان شاخص‌های ذهنی آن‌ها سنجید. 10 کارگردان نیز تنها با یک اثر بلند ساخته شده پا به جشنواره گذاشته‌اند و 14 فیلمساز نیز با حداقل 2 فیلم در کارنامه خود، فیلم جدیدشان را راهی جشنواره فیلم فجر کرده‌اند.

بر همین اساس در این مطلب طبق شاخص‌های رده‌بندی سنی که به عنوان نظامی واحد و منسجم می‌تواند نظام فکری کارگردان‌های حاضر در جشنواره را بسنجد، به سراغ سنجش محتوای 2 اثر آخر 13 کارگردان‌ حاضر در جشنواره رفته‌ایم تا آثار آن‌ها طبق شاخص‌های خشونت، ترس، ناهنجاری، الگو مثبت و پیام مثبت مورد سنجش قرار گیرد و متوجه شویم قرار است با چه نظام فکری در جشنواره امسال رو به رو باشیم.

 

هادی نائینی

نائینی از جمله کارگردان‌های جوان سینما است که با وجود ساخت اثری با بازیگران مشهور همچون هیهات اما چهره‌ای کمتر شناخته شده در سینمای ایران است. او با توجه به نمودار نظام فکری فیلم‌هایش علاقه زیادی به ارائه پیام و الگو مثبت به مخاطب دارد. البته این پیام و الگو لزوما تاثیرگذاری بالایی بر مخاطب ندارد. نکته قابل توجه اما آن است که او در آثارش به هیچ عنوان از ناهنجاری برای پیش برد قصه‌هایش بهره نبرده است. همچنین درصد استفاده از خشونت و ترس نیز در اثارش پایین است. به گونه‌ای که می‌توان برای او از صفت فیلمساز آثار سالم استفاده کرد.

 

دانش اقباشاوی

اقباشاوی نیز جزو کارگردان‌های جوان و تا حدودی کمتر شناخته شده در سینما است. او که تجربه کارگردانی مشترک یک فیلم با هادی نائینی را دارد، برخلاف این کارگردان علاقه زیادی به استفاده از خشونت، ترس و ناهنجاری در اثارش دارد. با وجود انکه او الگو و پیام مثبت را تا حدودی در آثار خود قرار می‌دهد اما میزان استفاده از شاخص‌های منفی در آثار او قابل توجه است. هر چند که باید برای بررسی بهتر عملکرد او منتظر اکران فیلم جدیدش در جشنواره ماند تا سپس تصمیم گرفت که ایا او می‌تواند فیلمسازی با محتوای سالم باشد یا خیر.

 

مهدی جعفری

جعفری کارگردان نام آشنای سینمای ایران به خصوص در ژانر دفاع مقدس است. او که علاقه زیادی به سوژه‌های با حضور کاراکترهای نوجوان دارد، نشان داده است که می‌تواند لقب فیلمساز محصولات سالم را از آن خود کند. او در فیلم‌های خود به خوبی از الگوهای مثبت و پیام مثبت در جهت اثر گذاری بر مخاطب بهره می‌برد. میزان خشونت و ترس آثار او بالاست که بخشی از آن به دلیل ژانری است که جعفری در آن فیلم می‌سازد. ژانر دفاع مقدس به خاطر نمایش جنگ خشونت و ترس بالای دارد اما این خشونت و ترس عامدانه و در راستای افزایش خشونت در جامعه نیست. همین نکته باعث شده است تا او از جمله فیلمسازانی باشد که حتی در زمینه سینمای کودک و نوجوان نیز بتواند عملکرد خوبی از خود به ثبت برساند.

 

محمد کریمی

کریمی را بیشتر به عنوان مستندساز می‌شناسیم اما او فیلمسازی است که لقب کارگردان آثار سالم قطعا برای او انتخاب مناسبی خواهد بود. کریمی در آثار خود همواره تلاش کرده است تا نگاهی دینی و مذهبی به سوژه‌های خود داشته باشد. نگاهی که همراه با ارائه پیام مثبت به مخاطب و نمایش الگو‌های مثبت همراه بوده است. او تلاش می‌کند تا از حداقل امکان از ناهنجاری در اثار خود استفاده نبرده و یا در صورت استفاده، نشان دهد که این ناهنجاری عقوبت خوبی برای شخصیت‌های داستان‌هایش ندارد. اثار او می‌تواند محصول خوبی برای تماشا شدن توسط خانواده باشد و انتظار می‌رود که اثر جدید او در جشنواره فیلم فجر نیز محصولی سالم و پر از ارزش برای مخاطب باشد.

 

علی غفاری

غفاری از جمله کارگردان‌های سینمای ایران است که نشان داده علاقه زیادی به ساخت آثار تاریخی یا سوژه‌های تاریخی دارد. به خصوص که این سوژه‌ها بر بستر وقایع نظامی رخ داده باشند. با توجه به ژانر انتخابی او برای ساخت اثر خشونت و ترس موجود در آثارش قابل پذیرش است. هرچند که او تلاش می‌کند در میان این خشونت و ترس بتواند الگو و پیام مثبت به مخاطب ارائه کند اما در عمل این اتفاق نمی‌افتد. گویی که بیشتر شرح روایت تاریخ و اتفاقات درون آن مخاطب را برای تماشای فیلم‌های او راهی سالن سینما می‌کند. با این وجود غفاری فیلمسازی است که باید تحلیل بهتر نظام فکری‌اش را منوط به تماشای اثر جدیدش در جشنواره فجر 43ام کرد.

 

ابراهیم امینی

امینی بیشتر از آنکه کارگردان باشد فیلمنامه‌نویس است. نویسنده‌ای که بیشتر آثار مهدویان را نوشته و گاها در کارگردانی نیز به او کمک کرده است. امینی اما نظام فکری و محتوایی سوژه‌هایش حاکی از آن است که به هیچ عنوان نمی‌توان به او لقب فیلمساز محصولات سالم را دارد. آثار او حاوی مقادیر زیادی ترس و البته خشونت هستند. البته خشونت ارائه شده در آثارش با توجه به ژانر اکشن و جنگی فیلم‌های او تا حدودی قابل پذیرش است. اما عدم علاقه او برای ارائه پیام مثبت و یا الگوی مثبت در برآیند اثاری که نویسندگی کرده قابل توجه است. به خصوص که اکثرا سوژه‌های او آثاری همراه با سیاه‌نمایی در سوژه‌های جنگی و دفاع مقدس است.

 

حسین دارابی

دارابی در سینمای ایران با سوژه‌های سیاسی و جنجالی فیلم‌هایش شناخته می‌شود. کارگردانی که تلاش می‌کند با گفتمان‌سازی پیرامون سوژه‌های خاصش نه تنها پیام و الگوی مثبت ارائه کند، بلکه بتواند با درصدی از خشونت و ترس مخاطب را در پی سوژه خود بکشاند. با توجه به نوع موضوعات ارائه شده در آثار دارابی، نمی‌توان به او لقب فیلمساز محصولات سالم را داد. اما آثار او نه در پی سیاه‌نمایی بلکه در پی ایجاد هویت ملی و بازنمایی از عدالت‌طلبی هستند. مفاهیمی که در سینمای ایدئولوژیک ما جای گرفته و آثار این کارگردان را برای قشر بزرگسال قابل فهم و جذاب می‌کند. اثاری که واکنش‌های هر طیف سیاسی را نیز بر می‌انگیزد.

 

رسول صدرعاملی

صدرعاملی کارگردان پیشکسوت سینمای ایران است که احتمالا او را اجتماعی بساز‌ترین فیلمساز این جشنواره باید دانست. کارگردانی که دنبال سوژه‌های اجتماعی با بالاترین حد ناهنجاری‌های اجتماعی، فرهنگی، دینی و سیاسی است تا قصه‌های خود را روایت کند. صدرعاملی مطلقا سراغ ارائه پیام مثبت و الگوی مثبت در اثارش نمی‌رود. همین هم باعث شده است تا در آثار او با فضایی عاشقانه و روابط ناهنجار رو به رو شویم که سوژه‌هایش به آن می‌پردازند. این مدل فیلمسازی و انتخاب سوژه باعث شده است که صدرعاملی به هیچ عنوان کارگردانی با محصولات سالم لقب نگیرد.

 

حمید زرگرنژاد

زرگرنژاد نیز مثل برخی از کارگردان‌های مطرح حاضر در جشنواره علاقه زیادی به سوژه‌های اجتماعی دارد. سوژه‌هایی که همراه با نمایش ناهنجاری‌های بالای فرهنگی و اجتماعی در فیلم‌های او هستند. همچنین زرگرنژاد در نمایش سوژه‌های خود عموما خشونت را نیز چاشنی روایت داستانش می‌کند. چاشنی که البته همراه با ارائه الگوی مثبت و پیام مثبت است. این کارگردان در دو اثر اخیر خود دو ژانر دفاع مقدس و ژانر به نوعی اجتماعی را برای روایت انتخاب کرده است. همین باعث شده تا تحلیل کارهای او به لحاظ مضمونی سخت شود و لازم است تا اثر جدید او در جشنواره نیز به اکران درآید تا بتوان تحلیل دقیقتری نسبت به نظام فکری او ارائه داد. اما می‌توان گفت که او نیز نمی‌تواند در لیست کارگردان‌های محصولات سالم قرار گیرد.

 

ابراهیم ایرج‌زاد

ایرج‌زاد کارگردانی است که سوژه‌های خود را از مسائل اجتماعی برداشت می‌کند. مسائلی که باعث می‌شوند فیلم‌هایی که می‌سازند درصد بالایی از ناهنجاری، خشونت و ترس داشته باشند. حتی می‌توان گفت که فیلم‌های او در میان تمام کارگردان‌های جشنواره احتمالا بیشترین حجم فضای منفی را دارند. همین موارد باعث شده است که نتوانیم به او لقب فیلمساز محصولات سالم را بدیم. از سمتی جهان ذهنی ایرج‌زاد بیشتر ناظر بر طبقه فرودست و نمایش بدبختی و بیچارگی شخصیت‌هایش است. همین باعث شده تا در آثار او درصد بالایی از سیاه‌نمایی را نیز شاهد باشیم.

 

پدرام پورامیری

پورامیری را می‌توان در لیست فیلمسازان محصولات ناسالم قرار داد. او که به دنبال سوژه‌های اجتماعی برای روایت داستان‌هایش است، تمام تلاشش را می‌کند تا آثاری خلق کند که بالاترین حد خشونت و ناهنجاری را داشته باشند. آثاری که در آن‌ها الگوی مثبت و پیام مثبت با نیست یا به سختی پیدا می‌شود. اما خشونت عریان، فرار از قانون، نزاع و درگیری در کنار انواع ناهنجاری‌های فرهنگی و اجتماعی به چشم می‌خورد. اثار او عموما نه به دنبال ارائه راه‌حل مسئله بلکه به دنبال نمایش فلاکت، بزهکاری و سیاه‌نمایی از جامعه است. همین دلایل نیز باعث شده است تا آثار او تبدیل به محصولاتی ناسالم برای مخاطب شود.

 

سهیل موفق

موفق نشان داده است که با سوژه‌های خود دنبال ترسیم فضای خانوادگی و شادی است. آثار او همراه با پیام و الگوی مثبت هستند. به خصوص اثر اخیر او که به یک فرهنگ باستانی ایرانی یعنی نوروز پرداخته است. او در آثارش کمترین حد ناهنجاری را دارد و به هیچ عنوان به سراغ نمایش خشونت و یا ترس نمی‌رود. همین باعث شده تا آثار او برای مخاطبان کودک و نوجوان مناسب باشد. زیرا سوژه‌ها و کاراکترهای او نیز نوجوانان هستند. موفق قطعا می‌تواند جزو فیلمسازان با محصولات سالم باشد که نظام محتوایی آثاری خانوادگی و کمی با چاشنی طنز هستند.

 

ابراهیم حاتمی‌کیا

حاتمی‌کیا جزو کارگردانان پیشکسوت با سابقه طولانی در جشنواره فجر است. کارگردانی که تلاش می‌کند مفاهیم ایدئولوژی را با سوژه‌های خود به مخاطب ارائه کند. هرچند که با توجه به مضامین بزرگسالانه‌ای که آثار او دارد این ارائه پیام همراه با خشونت زیادی است. خشونت زیاد آثارش نیز به واسطه تجربه او در ژانر جنگی و دفاع مقدس بوده که آثار زیادی را تولید کرده است. حاتمی‌کیا را نمی‌توان جزو فیلمسازان محصولات سالم دانست اما قطعا او جزو کارگردان‌هایی که به دنبال ترسیم فضایی تاریک و تیره از جامعه ایرانی هستند نیز نیست. بلکه او تلاش می‌کند تا با گفتمان‌سازی و نمایش قهرمان در آثارش به مخاطب خود الگوی مثبتی را همراه با پیام مثبت ارائه کند.