بتمن، اولین ابرقهرمان زمینیِ دنیای دی‌ سی

«انتشارات ملی متحد» که بعدها نام خود را به «شرکت دی‌سی کامیکس یا کمیک» تغییر داد، اولین ناشر کتاب‌های مصور در آمریکاست. این انتشارات که فعالیت خود را از سال ۱۹۳۴ آغاز کرد، در سال ۱۹۳۸ با چاپ «کمیک‌بوک‌های اکشن» و خلق ابرقهرمانی آسیب‌ناپذیر و غیر زمینی به نام «سوپرمن» به اوج شکوفایی و محبوبیت خود در جامعه‌ی بدون قهرمان آمریکا رسید.

برای خواندن ارزیابی‌های تربیتی کدومو از آثار مختلف بتمن، اینجا کلیک کنید!

 

اما در سال ۱۹۳۹، سردبیران بخش کمیک به این نتیجه رسیدند که جامعه‌ی آمریکا به ابرقهرمانی باورپذیرتر، زمینی و از جنس یک انسان آسیب‌پذیر نیز احتیاج دارد. در اینجا بود که «باب کینِ» طراح و «بیل فینگرِ» نویسنده دست به‌کار شده و شخصیت «بتمن» یعنی «مرد خفاشی» را خلق کردند.

حال لازم است برای شناخت اولین ابرقهرمان انسانیِ دنیای دی‌سی، به میِ 1939 بازگشته و به شهر خیالی «گاتهام» سفر کنیم.

در شبی از شب‌های گاتهام، زمانی که دکتر «توماس وِین» میلیاردر و خیّر معروف شهر، به همراه همسرش «مارتا» و پسر ۱۲ساله‌شان «بُروس» از سالن سینما خارج می‌شدند، در یک کوچه‌ی تاریک و خلوت، دزدی با ربودن گردنبند مارتا، او و توماس را در مقابل چشمان بروس به قتل می‌رساند و فرار می‌کند. این حادثه‌ی تلخ و غیر منتظره، مسیر زندگی «بروس وین» را برای همیشه تغییر داد و او را خیلی زود از دنیای کودکی‌اش بیرون کشید.

غم فقدان پدر و مادر از یکسو و آتش «خشم» و «انتقام» از سویی دیگر، بروس را برای تبدیل شدن به مبارزی انتقام‌جو آماده می‌کرد. اما از آنجایی که روحیه‌ی «خیرخواهانه‌ی» والدینش به او نیز ارث رسیده بود، بروس را بر آن داشت که ایده‌ی انتقام شخصی را کنار بگذارد و از خشم نهفته‌ی خود تنها در جهت برقراری «عدالت» و پاکسازی گاتهام، از لوث وجود تبه‌کاران استفاده کند تا امنیت را به تمامی شهروندان آمریکا هدیه دهد. او برای تحقق این آرمان، از هیچگونه نیروی فرابشری بهرمند نبود، به همین خاطر با صرف زمانی طولانی و سفر به اقصی نقاط جهان و زندگی در صومعه‌های گوناگون، با استادان بزرگی آشنا ‌شد. بروس با هر یک از آنها به تمرینات بدنی سخت و یادگیری تمرکز ذهنی ‌پرداخت تا جسم و روح خود را برای یک مبارزه‌ی طولانی‌مدت آماده کند.

از طرف دیگر او که تنها وارث خاندان وین بود، بعد از سفرهای درازمدت خود، جای خالی پدر را پر کرد و به یکی از اصلی‌ترین سرمایه‌داران خیّر گاتهام تبدیل شد. حالا بروس باید راهی برای اجرای هدفش یعنی «احقاق عدالت» پیدا می‌کرد. او برای مخفی نگه داشتن هویت مبارزاتی خود و نیز ترساندن خلافکاران گاتهام، با ایده‌گرفتن از یک خفاش، برای خود لباس و نقابی خفاش‌گونه طراحی کرد و درحالیکه روزها «بروس وینِ» سرمایه‌دار و نیکوکار بود، شب‌ها به مرد خفاشی یعنی «بتمن» مبدّل می‌گشت که همچون شوالیه‌‌ای سیاه‌پوش و کارآگاهی باهوش علیه باندهای بزرگ فساد در گاتهام به مبارزه می‌پرداخت.

   

اما آیا بتمن، ابرقهرمانی تام و تمام است؟ آیا می‌توان او را به عنوان یک الگو پذیرفت؟ نقاط ضعف و قوت این شخصیت چیست؟

برای پاسخ به این پرسش‌ها قصد داریم که به ارزیابی کلی این شخصیت بر اساس معیار‌های «کُدومو» بپردازیم:

‌

خشونت:

این شخصیت از نظر میزان ابراز خشونت نمره‌ی 3 از 5 را دریافت می‌کند.

شرکت‌های فیلم و انیمیشن‌سازی «برادران وارنر» و «پیکچرز» از جمله پیشتازان عرصه‌ی صوت و تصویر در ساخت کمیک‌بوک‌های اقتباسی بودند. همکاری این دو شرکت با دی‌سی کامیکس به انعکاس هرچه بیشتر جزئیات شخصیتی کاراکترهای این آثار کمک کردند.

همانطور که پیشتر اشاره شد، بروس ابرقهرمانی است که از قدرت‌های ماورایی و ابرانسانی بهرمند نیست. هوش بسیار بالای او و ثروت بی‌حد خاندان وین نیز برای «بتمن‌شدن» کافی نبود. به همین خاطر او به آموختن هنرهای رزمی، تمرکز ذهن، کسب مهارت‌های علمی و فنی و کارآگاهی نیز روی آورد. اگرچه او در کسوت بتمن، یک مبارز عدالت‌طلب است و حریفانش همگی اشرار و جنایت‌کاران شهر پر جرم و جنایت گاتهام هستند، اما تا جایی که ممکن است از «خون‌ریزی» و استفاده از سلاح‌های گرم و سرد اجتناب می‌کند. او مانند یک کارآگاه، ردپای تبه‌کاران را دنبال می‌کند و درست سر بزنگاه آنان را به تله انداخته و به دست قانون می‌سپارد و ناپدید می‌شود. اما بتمن همیشه در این مسیر حرکت نمی‌کند. او گاهی به‌طور مستقیم بر سر راه مجرمین قرار می‌گیرد و مبارزات تن‌به‌تن و تعقیب‌وگریزهای مرگباری میان آنها به وجود می‌آید. این صحنه‌های اکشن معمولا به‌صورت هیجان‌انگیز نمایش داده می‌شوند، اما لحظاتی مثل مشت‌زنی در سروصورت، خُردکردن استخوان‌ها، قطع‌کردن اعضای بدن و یا خفه‌کردن و غرق‌کردن یکدیگر، ممکن است باعث آزار مخاطب شود. از طرف دیگر بتمن بارها زخمی و یا ربوده می‌شود، مورد شکنجه و آزار دشمنان نیز قرار می‌گیرد و هربار به کمک یکی از دوستان و یا رابین‌هایش (شاگردان بتمن) نجات پیدا می‌کند. بنابراین، او هیچگاه از آسیب و مرگ مصون نیست و همواره به یاری دیگران نیز احتیاج دارد و همین امر می‌تواند این شخصیت را برای مخاطب محبوب‌تر و باورپذیرتر کند.

اما در این میان ممکن است که مخاطب با نسخه‌های شروری از بتمن نیز روبه‌رو شود. مثلا بتمنی که قادر به کنترل خشم خود نیست. یا بتمنی که به «قانون» پشت کرده و «انتقام» را جایگزین «عدالت» می‌کند و دیوانه‌وار آدم می‌کشد. در چنین موقعیتی نمره‌ی این معیار می‌تواند به 4 یا 5 نیز تغییر کند.

 

‌

ترس:

‌

این شخصیت از نظر ایجاد ترس در مخاطب نمره‌ی 1 از 5 را دریافت می‌کند.

بتمن به‌خودی خود کاراکتر ترسناکی نیست، زیرا او هدف مثبتی مثل «اجرای عدالت» و «ایجاد امنیت» را در سر می‌پروراند. بنابراین، او نمی‌تواند احساساتی از قبیل: استرس، دلهره و ناامنی را در مخاطب ایجاد کند. اما اعمال خشونت‌آمیز او که در مواجهه با دشمنانش بروز پیدا می‌کند، گاهی می‌تواند بسترساز چنین احساساتی در مخاطب شود.

در این میان اگر مخاطب با نسخه‌های شروری از بتمن مواجه شد، مثلا بتمنی که نسبت به قانون و عدالت بی‌تفاوت است. یا بتمنی که در مخاطب حس ناامنی را ایجاد می‌کند. یا بتمنی که اطرافیانش را تحت فشار روانی قرار داده و به شکنجه و ارعاب دیگران می‌پردازد. در این شرایط می‌توان نمره‌ی این معیار را بسته به دفعات تکرار و شدت بروز آنها به 2. 3. 4 یا 5 نیز تغییر داد.

‌

ناهنجاری اجتماعی:

‌

این شخصیت به لحاظ تمایل به مسائل و روابط ناهنجار نمره‌ی 2 از 5 را دریافت می‌کند.

بروس در کودکی شاهد کشته شدن پدر و مادرش بوده است. این حادثه‌ی تلخ، احساس تنهایی عمیقی را در او ایجاد کرده است و همواره این نیاز را در او به وجود آورده که به دنبال زنی باشد که بتواند با شرایط سخت او کنار آمده و باهم تشکیل یک خانواده را بدهند.

‌   ‌

بروس در داستان‌های مختلف، جذب زنان زیادی شده است اما رابطه‌ی او با هیچ‌یک از آنها به فرجام خوشی نرسیده است. این زنان، هم از جنس زنان مبارزی مثل کَت‌وومن (زن گربه‌ای) بوده‌اند و هم از جنس زنانی معمولی اما با ظاهری جذاب. رابطه‌ی جنسی او با آنها همیشه در سطح بوسه و یا معاشقه‌های بسیار کوتاه و گذرا بوده است.

بروس مانند دیگر مردان کمیک‌بوکی شراب می‌نوشد، به مهمانی‌های شبانه می‌رود و گاهی نیز شوخی‌هایی عادی از او سر می‌زند.

‌

الگوی مثبت:

این شخصیت از نظر الگوپذیربودن نمره‌ی 3 از 5 را دریافت می‌کند.

بروس، خشم ناشی از کشته‌ شدن والدینش را نه در انتقام شخصی، بلکه در جهت مثبتی همچون مبارزه با جرم و جنایت و همکاری با پلیس و قانون بروز می‌دهد. درواقع، او خشم و کینه‌ی شخصی خود را کنترل کرده و ریشه‌ی مسائل را هدف قرار می‌دهد. بروس، برای آنکه بتواند انتقام پدر و مادرش را بگیرد، درصدد احقاق عدالت و ریشه‌کن کردن جنایت، تمام تلاش خود را می‌کند. او با اراده‌ای قوی و پشتکاری زیاد، جسم و روح و توانایی‌های خود را به‌حدی پرورش می‌دهد که بتواند از پس سخت‌ترین مبارزات نیز برآید.

 بتمن شاگردانی با لقب «رابین» دارد. رابین‌ها که اغلب جوانانی پرهیجان و قدرتمند هستند، گاهی با بتمن اختلاف نظر پیدا کرده و از او می‌خواهند که به جای تعقیب‌وگریز و همکاری با پلیس، خودش جنایت‌کاران را به قتل برساند. اما بتمن، چنین آئینی را خلاف قانون و انسانیت می‌داند و در برابر خواسته‌های آنان ایستادگی می‌کند. شاید مخاطب، نتواند خود را تا این حد به این شخصیت نزدیک کند و به این شکل او را الگوی خود قرار دهد، اما می‌تواند همانند بروس، در موقعیت‌های سخت و تکان‌دهنده‌ی زندگی، به خودسازی فکر کند و فرصت‌های بد را به فرصت‌های خوب بدل کند.

بتمن، همیشه به تنهایی پیروز نمی‌شود. او گاهی گرفتار می‌شود و یا گاهی دیر می‌رسد و فرصت‌ها را از دست می‌دهد. در اکثر مواقع اگر سرپرست و مشاورش «آلفرد پنی ورث» و یا دوستان و رابین‌هایش در کنار او نباشند ممکن است هرگز موفق نشود و یا در کام مرگ فرو برود! بنابراین، او ابرقهرمانی است که به کمک دیگران نیز احتیاج دارد و از این بابت احساس خشم و یا ناراحتی ندارد.

ممکن است شخصیت اکشن بتمن و اندام ورزیده‌ی او، مورد توجه بسیاری از مخاطبان به‌خصوص نوجوانان قرار گیرد. این موضوع می‌تواند از جهتی مثبت باشد و آنها را به سمت فراگیری فنون رزمی متمایل کند، اما از جهتی نیز می‌تواند منفی باشد و باعث خودکم‌بینی و یا بروز پرخاشگری و عدم کنترل خشم در آنان شود. در این‌باره والدین می‌توانند ضمن توجه به رده‌سنی محصولات، روحیه‌ی فرزندان خود را نیز در نظر بگیرند.

در این میان ممکن است مخاطب با نسخه‌های شروری از بتمن نیز روبه‌رو شود. مثلا بتمنی که به کشتن خلافکاران می‌پردازد و فرصت جبران اشتباهات و زندگی دوباره را از آنها می‌گیرد. یا بتمنی که به‌جای عدالت‌طلبی به دنبال انتقام‌گیری و یا منفعت‌طلبی باشد. در این شرایط نمره‌ی این معیار می‌تواند نسبت به شدت و نوع اعمال شرورانه‌ی او به 0 . 1. 2 و یا 1- نیز تغییر کند.

این نیز گفتنی است که دنیای ابرقهرمانان، دنیایی هیجان‌انگیز و پرفرازونشیب است. زوایای پنهان زندگی آنها، داستان‌هایی که در مسیر ابرقهرمانی آنها رخ می‌دهد، شخصیت‌های مثبت و منفی‌ای که بر سر راه آنها قرار می‌گیرند، همه‌وهمه می‌توانند از جذابیت‌های عمقی و سطحی خاصی برخوردار باشند تا مخاطب را قصه‌به‌قصه و فصل‌به‌فصل‌ به دنبال خود بکشاند. خشونت‌ها، ناهنجاری‌ها و رفتار و کردار شرورها در این داستان‌ها، گاهی می‌توانند از فرزند شما حساسیت‌زدایی کرده و او را نسبت به برخی خط قرمزها دچار سِرشدگی کند. از طرف دیگر منع‌کردن آنها از تماشای این محصولات می‌تواند آنها را نسبت به دیدن این آثار حریص‌تر و کنجکاوتر کند، پس چه بهتر که به‌جای منع و سرکوب، با فرزندان خود در تماشای این محصولاتِ پربیننده همراه شده و تا جایی که امکان دارد با آنها وارد گفتگو شوید.

• مثلا از فرزندان خود درباره‌ی نقاط قوت و ضعف شخصیت‌ها سؤال کنید. از آنها بخواهید که گاهی خود را به‌جای شخصیت‌ها گذاشته و عملکرد خود را در شرایط آن کاراکترها توضیح دهند. این کار می‌تواند شما را با فضای ذهنی فرزندتان در مواجهه با بحران‌های گوناگون آشنا کند.
• با فرزندان خود راجع به خشونت موجه و خشونت غیر موجه صحبت کنید. از آنها بخواهید که مرزبندی خود را درباره‌ی این دو مفهوم مشخص کنند. مثلا از آنها بپرسید که اگر دشمن راهی به جز جنگ برای ما باقی نگذاشته باشد، باید چه کنیم؟
•  از فرزندانتان بپرسید که از نظر آنها یک قهرمان یا ابرقهرمان علاوه بر قوای جسمانی و آشنایی با فنون مبارزه به چه چیزهای دیگری احتیاج دارد. از آنها بپرسید که آیا دنیا فقط به قهرمانان بزن‌بهادر احتیاج دارد؟ آیا یک دانشمند، یک پزشک، یک معلم، یک فیلسوف یا یک نویسنده و شاعر و یا حتی یک انسان معمولی نمی‌تواند به مصاف نیروی شر برود؟ از او بخواهید که چنین قهرمانانی را در ملل گوناگون پیدا کرده و درباره‌ی آنها به مطالعه و گفتگو بپردازند.
• از آنجایی که محور اصلی اینگونه آثار، برقراری امنیت و اجرای عدالت در جوامع گوناگون است، با فرزندان خود راجع به مفاهیم کلانی مانند؛ عدالت‌طلبی، آرمان‌گرایی، وطن‌پرستی و دین‌مداری صحبت کرده و ذائقه‌ی آنها را با سروکله‌زدن با چنین مفاهیمی پرورش دهید تا در زندگی خود مسیر جهت‌داری را در پیش بگیرند.

سخن پایانی:

در این نوشتار کوشیدیم که شما والدین عزیز را با کلیّت این ابرقهرمان آشنا کنیم. شما در ضمنِ خواندن این مقال دانستید که این شخصیت در تمام داستان‌ها «مثبت» نیست و نسخه‌های ابرشروری نیز از آن ساخته شده است. و نیز دانستید که عنصر «خشونت» جزو جدایی‌ناپذیر این‌دست از محصولات است. بر همین اساس «کدومو» تماشای این آثار را برای فرزندان کم‌سن شما توصیه نمی‌کند. اما اگر این محصولات در سبد مصرف رسانه‌ای فرزندان شما وجود دارد در تماشای آنها با فرزندانتان همراه شوید و ذهن آنها را از مسیر خشونت‌طلبی به سمت گفتگو درباره‌ی مفاهیم ذکر شده رهنمون کنید.