من واقعی نیستم!

استفاده از اینترنت و رجوع به آن به عنوان یک شبکه جهانی طی سال های اخیر بسیار افزایش یافته است و هر روز نیز بر آمار مراجعه کنندگان به آن افزوده می شود. اینترنت یا همان شبکه جهانی، دنیای جدیدی را برای ما ساخته است. هنگامی که از شهری به شهر دیگر سفر می کنیم به دنیایی دیگر وارد می شویم اما این ورود ما به دنیای دیگر بسیار متفاوت تر از زمانی است که از طریق شبکه جهانی اینترنت به جایی دیگر می رویم. در سفر با خودرو یا هواپیما اصلی ترین ساختارهای فهم ما از واقعیت، یعنی زمان، مکان و هویت بدون تغییر می مانند اما وقتی از طریق اینترنت زندگی واقعی را رها می کنیم و به دنیای غیرواقعی نت یا شبکه وارد می شویم، دنیای ما نیز مجازی می شود و در این فضای مجازی به هویتی مجازی می رسیم.

تاثیر شبکه‌ های مجازی بر تغییر هویت

هویت اینترنتی یا هویت مجازی با دیدگاه‌ های متعارف درباره هویت جور نیست. با گسترده شدن مرزهای هویتی، مرزبندی هویت واقعی و تخیلی در اینترنت مخدوش می شود. اینترنت شبیه یک بازار ارتباطی است و همین به تکثر هویتی و رشد فردیت کمک می کند و شکل‌های ابراز وجود شخصی را متنوع تر می‌کند. وسایل ارتباطی به تدریج نقش فزاینده‌ای در سست کردن انسجام اجتماعات واقعی و ذره ای کردن جوامع انسانی دارد. همچنین اینترنت باعث رشد یک فرهنگ شخصی شده و حاصل تخیلات و تصورات و پندارهای فردی است. این امر به قیمت کاهش نفوذ کلیت‌های سیاسی بر هویت‌سازی‌های فردی تمام می‌شود و می‌تواند به شکل‌گیری منابع جدید هویتی بینجامد.

نقش فضای مجازی در شکل گیری هویت های جدید

فناوری‌های نوین ارتباطی و اطلاعاتی موجب می‌شود تا اجتماعات و هویت‌های جدیدی تشکیل شود. در جامعه‌ای که به ارتباطات مبتنی بر صنعت چاپ، تلویزیون و تلفن متکی است، شیوه تولید به گونه‌ای است که هویت‌ها را به صورت عاقل، سودمند و خودبسنده در می‌آورد. اما در جامعه اطلاعاتی، جامعه‌ای که ارتباط الکترونیک سیطره دارد؛ ذهنیت­ ها و هویت های ناپایدار، چند لایه و پراکنده ظهور می‌کند.

علاوه بر اینترنت، شبکه های اجتماعی مجازی هم به دنبال ایجاد جوامع مجازی هستند. این جوامع مجازی بر اساس ساختار و تعاریف خود به طبع دارای ارزش­ های مختلف فرهنگی، سیاسی و اجتماعی هستند. به طوری که این جوامع مجازی توانسته‌اند مفاهیمی همچون «دوست»، «ارتباط»، «خانواده»، «هویت» و حتی مسائلی جزئی مانند نحوه احوال­ پرسی کردن را باز تعریف کنند. اگرچه کاربران خود در شکل دهی این جوامع نقش چشمگیری ایفا می کنند اما قوانین این جوامع مجازی و گفتمان حاکم بر آنان در تاثیرگذاری و شکل دهی هویت اعضای خود نقش مهمی ایفا می ­کنند. هویت فرد به طور ناخودآگاه در فضای گفتمانی شبکه های اجتماعی ساخته می شود. در واقع با شبکه‌های اجتماعی مجازی این قابلیت به فرد داده می شود تا خود را هرگونه که می­ خواهد، فراتر از هویت واقعی خود در جهان فیزیکی باز تعریف و روایت کند.

معایب هویت در فضای مجازی

یکی از معایب هویت در فضای مجازی یکپارچه نبودن آن است. به این دلیل که اساسا فضای مجازی بخش‌هایی از هویت را از فرد طلب می‌کند که نیازی نیست توسط بخش‌های دیگر جامعه و یا افراد دیگر مورد تایید قرار بگیرد. بنابراین، ما در فضای مجازی نباید انتظار هویتی یکپارچه داشته باشیم. برای مثال، در جامعه‌ی امروز، طبقه‌ی اقتصادی، یکی از مهم‌ترین عناصری است که در تعریف فرد از خود و دیگران از فرد موثر است ولی این ویژگی در فضای مجازی، به سختی قابل فهم و دریافت است. از این دست ویژگی‌هایی که در فضای مجازی و هویت مرتبط با آن به دست فراموشی سپرده می‌شود، بسیار زیاد و به راحتی می‌توان یافت و به این ترتیب می‌توان ادعا داشت که هویت در فضای مجازی هویتی یکپارچه و دربرگیرنده‌ی تمام ویژگی‌های فرد نیست.

عیب دیگری که هویت در فضای مجازی دارد این است که "افسارگسیخته" است. افسارگسیختگی در اینجا به این معنی است که برآمده از واقعیت نیست. گویی بر روی برخی ویژگی‌ها ذره‌بین گذاشته شده و برخی دیگر با اندازه‌ای کوچک‌تر از آن‌چه که واقعا وجود دارند به نمایش گذاشته می‌شود. این‌که چه ویژگی‌هایی پررنگ و برجسته شده و چه ویژگی‌ها دیگری کم‌رنگ جلوه داده می‌شوند، بستگی به محیطی که در آن هویت نمایش داده می‌شود و فرهنگ برآمده از آن محیط و هم‌چنین فرهنگ واقعی جامعه دارد.

مزایای هویت در فضای مجازی

به نظر می‌رسد نخستین مزیت هویت در فضای مجازی این است که به افراد درکی درست از وضعیت "خود" می‌دهد؛ چراکه آن‌ها با مقایسه‌ی خود مطلوبی که از خود در فضای مجازی به نمایش می‌گذارند و خود واقعی خود، می‌توانند اهداف و برنامه‌هایی برای رسیدن به خود مطلوب داشته باشند. بدیهی است که این امر نیازمند درجه‌ی بالایی از خودآگاهی است.

مزیت دیگر هویت در فضای مجازی، این است که فرد به واسطه‌ی تعریف هویت در فضای مجازی از محدودیت‌ها و فضاهای یکنواخت روزمره‌ی خود جدا شده و می‌تواند محیط دیگری را برای زندگی تجربه کند.

در دنیای کنونی که انفجار اطلاعات در لحظه واقع می شود و بخش عظیمی از انسان‌ها و به‌ویژه جوانان در معرض پیامدهای آن قرار گرفته‌اند، هویت مبنا و معنای گذشته خود را از دست داده است. شدت و دامنه تغییرات هویتی در نسل‌های جدید به حدی است که برخلاف گذشته، فرآیند انتقال هویت بیش از آن که در زمینه ارزش‌ها، باورها و رفتارها و خلاصه هویت‌شان از والدین خویش متاثر باشند از رسانه‌ها، صنعت، فرهنگ، همسالان وجوانان دیگر که چه بسا از دیگر کشورها باشند، تأثیر می‌پذیرند.