شایعات پدیدههایی اجتماعی و مرموزند. گفته یا نوشتههایی هستند بی پایه و اساس، بی دلیل و مدرک و ترکیبی از چیزهایی که هم حقیقت دارند و هم ندارند، این روایات به سرعت و به صورت سینه به سینه بین مردم (یا یک جامعهی معین) پخش میشوند. شایعه کلمهای است ساده اما با کارکردی بسیار قوی. این پدیدهی اجتماعی زندگی خیلی از انسان ها را دستخوش دگرگونیهای بسیاری ساخته است.
پژوهشگران برای تقسیم بندی شایعه تلاش های فراوانی کردهاند، اما از آنجا که روابط اجتماعی به هم پیوسته و انگیزههای درونی انسان ها متفاوت است. نمیتوان تقسیمی فراگیر به دست داد که در همه جا ماخذ و قابل انطباق باشد. از انواع شایعه می توان به موارد زیر اشاره کرد:
شایعههای خزنده: شایعههایی که به آرامی منتشر میشود و مردم آن را به طور پنهانی و پچپچ کنان و در گوشی به یکدیگر منتقل میکنند، نهایتا در همه جا پخش میگردد. شایعههای تند و سریع: شایعههایی است که چون آتش به خرمن میافتد. این نوع شایعهها در زمانی کوتاه، گروه وسیعی را تحت پوشش میدهد. آنچه درباره حوادث و فجایع، پیروزی های درخشان یا شکستها در زمان جنگ انتشار مییابد از این نمونه است. از آنجا که اینگونه شایعهها بار هیجانی و عاطفی فراوان دارد و هیجان هایی چون وحشت، خشم و خوشحالی ناگهانی ایجاد میکند، موجب بازتاب فوری میگردد.
شایعههای شناور: اینگونه شایعهها هر گاه شرایط را مساعد بیابد قوت میگیرد و در غیر اینصورت مخفی میماند تا موقعیت فراهم شود.شایعههای شیطانی: برخی از شایعهها در زمان اضطراب مردم منتشر میشود. یعنی زمانی که همگی از یک چیز ترسیدهاند و به همین سبب آماده پذیرش شایعههایی در مورد موضوع ترس خود هستند شایعههایی که بر ترس مبتنی است، « شایعه شیطانی» خوانده میشود.
شایعههای وحشت: شایعههای دیگری وجود دارد که موجب بروز وحشت میشود که به آن شایعات وحشت میگویند. مثلا همزمان با پخش گزارش های مربوط به شکست یا نزدیک شدن سربازان دشمن، شایعههایی از این قبیل مطرح میشود. خطر این نوع شایعهها آن است که هر کس شایعه را باور کند، معمولا رفتارهایی ناگهانی و خشونتآمیز و توام با فرار انجام میدهد .
بدین ترتیب، او خود به یک شایعه ساز تبدیل میشود و شایعه صورت واقعیت به خود میگیرد، چون مردمی هم که او را میبینند به فکر فرار و رفتن میافتند.در کشورهایی که سواد و دانش رسانه ای در جامعه پایین است، شایعه تاثیر گذاری بیشتری دارد چراکه متاسفانه شایعه افراد کم سواد و ناآگاه را بیشتر تحت تاثیر قرار می دهد و به واکنش وا می دارد. خصوصیت دیگری که شایعه دارد این است که هر کجا که مردم جامعه مشکلی دارند یا بحرانی در زمینه خاصی در جامعه ایجاد می شود، شایعه هم در مورد همین بحران ها و مشکلات ساخته می شود. به همین دلیل مردم را به واکنش وا می دارد و می تواند آثار مخربی داشته باشد
1 دیدگاه