اعتیاد اینترنتی و راهکاری برای رهایی از بند آن

متاسفانه اعتیاد به اینترنت به پدیدۀ رایجی تبدیل شده است که روز‌به‌روز در حال گسترش است. شاید خود شما نیز به این نوع از اعتیاد دچار باشید یا در اطرافیانتان کسی را سراغ داشته باشید که با این مشکل روبه‌روست. اعتیاد به اینترنت مسالۀ کم‌اهمیتی نیست، زیرا کارایی ما را کاهش می‌دهد و موجب می‌شود به جای انجام کارهای مفید، وقت خود را در اینترنت هدر بدهیم و از بسیاری از دستاوردهایی که در حالت عادی می‌توانستیم به دست بیاوریم، محروم شویم. خوشبختانه این نوع اعتیاد نیز قابل درمان است و می‌توان با آن مقابله کرد، ولی ابتدا باید نشانه‌های آن را بشناسیم سپس برای درمان آن اقدام کنیم. در این نوشته نیز ابتدا به بیان نشانه‌های اعتیاد به اینترنت و پیامدهای منفی آن می‌پردازیم و در پایان، توصیه‌هایی برای درمان آن ارائه می‌کنیم.

اعتیاد به اینترنت، اعتیادی رفتاری است که در آن، فرد به استفاده از اینترنت یا کار با دستگاه‌های آنلاین وابسته می‌شود تا از این طریق با استرس‌های زندگی مقابله کند.

نشانه‌های اعتیاد به اینترنت

از آنجا که اعتیاد به اینترنت رسماً به‌عنوان یک اختلال اعتیادآور پذیرفته نشده است، شاید تشخیص آن دشوار باشد. چند کارشناس برجسته در زمینۀ اعتیاد رفتاری، با بررسی‌های خود درخصوص نشانه‌های اعتیاد به اینترنت، آگاهی ما را در این زمینه افزایش داده‌اند.

نشانه‌های استفادۀ بیش از حد از اینترنت

با وجود توافق بر این که استفادۀ بیش‎ازحد از اینترنت، یکی از نشانه‌های مهم اعتیاد به اینترنت است، هیچ‌کس نمی‌تواند بگوید دقیقا چه مدت استفاده از رایانه، استفادۀ بیش‎ازحد به شمار می‌رود. اگرچه در دستور‌العمل‌ها گفته شده که نباید بیش از دو ساعت در روز از رایانه استفاده کنیم، این زمان برای افرادی که برای کار یا مطالعه از رایانه استفاده می‌کنند، غیرمنطقی است. بعضی از مؤلّفان عبارتِ «برای استفاده‌های غیرضروری» را نیز به این شرط اضافه کرده‌اند، ولی از نظرِ فردی که به استفاده از اینترنت اعتیاد دارد، تمام موارد استفاده‌ از رایانه ضروری به شمار می‌رود.

در ادامه بعضی از سؤالات موجود در ارزیابیهای اعتیاد به اینترنت را ارائه می‌کنیم تا بتوانید تشخیص دهید که چه میزان استفاده از اینترنت، برای شما به معنای استفادۀ بیش‌ازحد است.

• معمولا چقدر بیشتر از زمانی که در ابتدا در نظر داشته‌اید، آنلاین می‌مانید؟
• معمولا چقدر اطرافیان شما بابت زمانی که در اینترنت سپری می‌کنید، از شما گله می‌کنند؟
• معمولا چقدر می‌گویید یا با خود فکر می‌کنید «فقط چند دقیقه بیشتر در اینترنت بمانم»؟
• معمولا چقدر تلاش می‌کنید زمان استفاده از اینترنت را کاهش دهید، ولی موفق نمی‌شوید؟
• معمولا چقدر از زمانی را که در اینترنت گذرانده‌اید، از دیگران مخفی می‌کنید؟

هرکدام از شرایط گفته شده در بالا که هر روز برای شما پیش بیاید، می‌تواند به معنای اعتیاد شما به اینترنت باشد.

ترک اعتیاد به اینترنت

به‌طور معمول این باور وجود دارد که نشانه‌های ترک اعتیاد، فقط در مورد ترک وابستگی‌های فیزیکی به الکل و مواد مخدر مشاهده می‌شود، درحالی‌که اکنون نشانه‌های ترک اعتیادهای رفتاری مانند اعتیاد به اینترنت نیز شناخته شده است. نشانه‌های معمول ترک اعتیاد به اینترنت شاملِ خشم، تنش و افسردگی در شرایطی است که دسترسی به اینترنت وجود ندارد. این نشانه‌ها ممکن است به صورت خستگی، شادنبودن، دمدمی‌مزاجی، عصبی‌بودن و زودرنجی و تحریک‌پذیری در زمانی بروز کند که نمی‌توانید به سراغ رایانه یا موبایلتان بروید.

1- افزایش قدرت تحمل نسبت به عامل اعتیادآور

ظاهرا افزایش قدرت تحمل نسبت به عامل اعتیادآور (tolerance) که از مشخصه‌های اعتیاد به الکل و مواد مخدر است، به این صورت که فرد معتاد به‌مرور برای رسیدن به حالت نشئگی یا تأثیرگذاری مورد نظر، به مقدار بیشتری مادۀ مخدر یا الکل نیاز داشته باشد، در اعتیاد به اینترنت نیز وجود دارد. این حالت می‌تواند به‎صورت خواستن یا نیاز داشتن به تحریکات بیشتر مرتبط با رایانه بروز کند. این حالت، شکل‌های گوناگونی دارد؛ ممکن است فقط بخواهید زمان بیشتری را برای استفاده از رایانه سپری کنید و به‌تدریج، زمان استفاده از رایانه، بیشتر از زمانی می‌شود که برای کارهای دیگر صرف می‌کنید یا ممکن است به دنبال فناوری‌های بیشتری باشید، مثلا نرم‌افزارها، سخت‌افزارها یا گجت‌های بزرگ‌تر، بهتر و جدیدتری بخواهید. درهرصورت، تمنّا برای داشتن مقدار بیشتر، حالت غالب فرآیندهای فکری و برنامه‌ریزی‌های شما خواهد بود.

۲-توجه به پیامدهای منفی اعتیاد به اینترنت

اگر اعتیاد به اینترنت موجب هیچ آسیبی نمی‌شد، مشکلی وجود نداشت، ولی وقتی استفادۀ بیش‎ازحد از رایانه اعتیادآور می‌شود، آسیب‌هایی به دنبال دارد. مثلا ممکن است روابط شخصیتان را با دیگران کم یا قطع کنید؛ به روابط شخصی بی‌توجه شوید یا با اطرافیان خود مشاجره کنید. معمولا روابط آنلاین به‌سرعت و به‌راحتی شکل می‌گیرد و گاهی حتی فرد باور ندارد که خیانت آنلاین (online infidelity) به‌معنای خیانت به شریک زندگی است. گاهی نمرات و سایر دستاوردهایتان به دلیل توجه بیش‎ازحد به استفاده از اینترنت تحت تأثیر قرار می‌گیرد. گاهی برای انجام هرکاری به‌جز استفاده از رایانه یا موبایل، بی‌رمق هستید. اغلب معتادان به اینترنت، به دلیل بیدارماندن تا دیروقت، در طول روز احساس خستگی می‌کنند و دچار کمبود خواب هستند. ممکن است از نظر مالی نیز زیان ببینید، به‌ویژه اگر دچار اعتیاد به قمار آنلاین، خرید آنلاین و امثال آن شده باشید.

اعتیاد به اینترنت در کودکان

مسالۀ اعتیاد به اینترنت در کودکان و نوجوانان، بسیار نگران‌کننده‌تر است. کودکان از دانش و آگاهی کافی برای مدیریت استفاده از ابزارهای اینترنتی برخوردار نیستند و آسیب‌های بالقوه‌ای را که اینترنت می‌تواند برای آن‌ها داشته باشد درک نمی‌کنند. امروزه اغلب کودکان به رایانه دسترسی دارند و داشتن گوشی‌های هوشمند برای کودکان و نوجوانان به امری عادی تبدیل شده است.

درست است که داشتن تماس دوطرفه با کودکان در مواقع اضطراری، برای والدین اطمینان‌بخش است، ولی دسترسی مداوم به اینترنت، کودکان را در معرض خطراتی بسیار جدّی قرار می‌دهد. کودکان ساعاتی طولانی در اینترنت سپری می‌کنند که موجب کاهش ارتباط آن‌ها با دنیای اطراف می‌شود. در مدتی که کودکان آنلاین هستند، خطر درگیرشدن در مزاحمت سایبری  (cyberbullying)، هم به‌عنوان قربانی و هم به‌عنوان فردی که مرتکب مزاحمت می‌شود، افزایش می‌یابد. این خطر نیز وجود دارد که از طریق ارسال محتوای غیراخلاقی و دسترسی به اپلیکیشن‌هایی مخرّب، از تلفن همراه خود برای دسترسی به محتوای غیراخلاقی استفاده کنند.

همچنین کودکان از طریق تلفن‌های همراه خود، در معرض فشار همسالان قرار می‌گیرند و ممکن است مدت‌زمان بیشتری را صرف بازی‌های آنلاین کنند که موجب آسیب‌پذیرشدن آن‌ها در برابر اعتیاد به بازی‌های ویدئویی می‌شود. این مساله می‌تواند در شکل‌گیری روابط اجتماعی سالم اختلال ایجاد کند و منجر به انزوا و سایر آسیب‌هایی شود که در مورد کودکان وجود دارد. بنابراین، توصیه می‌شود کودکان و نوجوانان، بیش از ۲ ساعت در روز با دستگاه‌های رایانه‌ای کار نکنند.

گام‌های بعدی

اگر نشانه‌های اعتیاد به اینترنت را در خود یا فرد تحت سرپرستی خود مشاهده می‌کنید، با یک پزشک مشورت کنید تا به شما کمک کند. پزشک می‌تواند شما را به روان‌شناسان و سایر متخصصان در این حوزه ارجاع دهد یا داروها و درمان‌هایی برای رفع مشکلات زمینه‌ای احتمالی، مانند افسردگی یا اختلالِ اضطراب اجتماعی که زمینه را برای اعتیاد شما به اینترنت فراهم کرده‌اند، تجویز کند. گاهی اعتیاد به اینترنت با سایر اعتیادهای رفتاری، مانند اعتیاد به کار، اعتیاد به تلویزیون و اعتیاد به گوشی‌های هوشمند نیز همراه می‌شود. در این رابطه حتما سری به مقاله من معتادم بزنید.

حرف آخر

اعتیاد به اینترنت می‌تواند اثرات مخربی بر افراد، خانواده‌ها و به‌ویژه کودکان و نوجوانانِ در حال رشد داشته باشد. درست است که کمک‎گرفتن از دیگران کار ساده‌ای نیست، ولی می‌تواند تفاوت چشمگیری در کیفیت زندگی شما ایجاد کند.