نقد و بررسی کتاب روح ببر هزار چم

کتاب روح ببر هزارچم تلاش دارد مفاهیم متعددی را به مخاطب منتقل کند؛ از جمله اینکه هر انسان در زندگی رسالتی دارد، کشور باید به خودکفایی برسد، در برابر ظلم باید ایستادگی کرد، و اینکه انسان موجودی ارزشمند است که نباید تن به ذلت یا کارهای پست بدهد. اگرچه این مفاهیم از جایگاه والایی برخوردارند، اما به دلیل پرداخت سطحی و گذرا، تأثیرگذاری لازم را بر مخاطب نمی‌گذارند.

به نظر می‌رسد نویسنده، داستان را موقعیت‌محور طراحی کرده است. شخصیت اصلی، یعنی بهروز، بیش از آن‌که کنش‌گر باشد، نظاره‌گر وقایع پیرامون خود است. همین موضوع ممکن است باعث شود مخاطب نوجوان نتواند با داستان ارتباط عمیق برقرار کند، چرا که معمولاً انتظار می‌رود داستان نوجوان، شخصیت‌محور باشد تا مخاطب بتواند با قهرمان هم‌ذات‌پنداری کرده و جایگاه خود را در روایت پیدا کند.

نکته‌ی مهم دیگر، نحوه‌ی روایت حوادث منتهی به انقلاب است که بسیار سریع، پراکنده و گنگ اتفاق می‌افتند. اگر مخاطب اطلاعات کافی از بستر تاریخی این دوران نداشته باشد، ممکن است نتواند علت و زمینه‌ی رویدادها را به‌درستی درک کند.

شخصیت تأثیرگذار داستان، یعنی شیخ علی، نیز از پرداخت مناسبی برخوردار نیست و درک مسیر فکری یا انگیزه‌های او برای مخاطب دشوار است. در بخشی از داستان، بهروز متوجه ظلم و خشونت رژیم پهلوی می‌شود و با خود می‌اندیشد که باید در برابر آن ایستادگی کرد. اما از سوی دیگر، شاهد رفتارهای تند، زننده و حتی زندانی شدن او و خانواده‌اش توسط انقلابیون هستیم، که سبب می‌شود مرز میان نیروی سرکوبگر رژیم و مردم انقلابی در ذهن مخاطب مخدوش شود. این دوگانگی، نه به عنوان یک پیچیدگی عمیق، بلکه به صورت ابهام و سردرگمی روایی در داستان جلوه می‌کند.

شخصیت‌ها: بهروز: نوجوانی 12 ساله که پدرش حامی حکومت است و به همراه خانواده اش به مسعودیه نقل مکان کرده اند. او از ببر هزارچم هراس دارد و دسوت دارد به شهر خود بازگردد. شیخ علی: روحانی مسجد مسگرآباد که از شاگردان امام خمینی است و بر ضد رژیم شاه اقداماتی انجام می دهد. او به دست نیروهای شاه به شهادت می رسد. طاهره: زن بابای بهروز که برخلاف همسرش مخالف رژیم شاه است و با مردم انقلابی نشست و برخاست می کند. از نظر بهروز او زن غرغرو و بدی است. داستان اثر:

بهروز به همراه خانواده‌اش به محله‌ی مسعودیه نقل مکان می‌کند، اما او و خواهر و برادرش از این منطقه دل خوشی ندارند. بهروز به‌ویژه از شایعاتی درباره‌ی ببری که گفته می‌شود در حوالی زندگی می‌کند، ترس دارد و همین موضوع باعث می‌شود که تمایل به ترک آنجا داشته باشد.

او دو سال است که در حال تکرار یک پایه‌ی تحصیلی‌ست و پیوسته تجدید می‌شود. روزی، مدیر مدرسه به دلیل خرابی روی تابلوی تصویر اعلی‌حضرت، همه‌ی دانش‌آموزان را بیرون می‌کند و به دنبال یافتن فرد خاطی می‌گردد. مدیر که رابطه‌ی نزدیکی با پدر بهروز دارد، از او می‌خواهد که پیگیر ماجرا شده و شخص خرابکار را پیدا کند. در این میان، شک مردم و مدرسه به سمت شیخ علی، روحانی مسجد، می‌رود. مدیر مدرسه معتقد است شیخ علی افکار دانش‌آموزان را منحرف کرده و آن‌ها تحت تأثیر او دست به چنین کاری زده‌اند. این ماجرا بی‌نتیجه می‌ماند و بدون پیگیری بیشتر پایان می‌پذیرد.

مدتی بعد، خبر می‌رسد که شیخ علی در قم، با تیر نیروهای رژیم شاهنشاهی به شهادت رسیده است. مردم محله‌ی مسگرآباد، به‌همراه خانواده‌ی شیخ علی، برای دریافت و تشییع پیکر او عازم قم می‌شوند. بهروز و طاهره نیز در این سفر همراه دیگران هستند. پس از تلاش‌های فراوان و روبه‌رو شدن با محدودیت‌های امنیتی، سرانجام موفق می‌شوند پیکر او را تحویل بگیرند و مراسم تشییع را برگزار کنند. اما با امنیتی شدن فضا، ناچار به بازگشت به مسگرآباد می‌شوند.

از آن پس، شعله‌های اعتراض و انقلاب بیشتر به محله کشیده می‌شود و شور و هیجان مردمی افزایش می‌یابد؛ تا جایی که حتی مدیر مدرسه نیز وانمود می‌کند که انقلابی است. در همین اوضاع، به دلیل طرفداری پدر بهروز از حکومت شاهنشاهی، خانواده‌ی بهروز در خانه‌شان محبوس می‌شوند.

نویسنده: محبوبه حاجی مرتضایی رده بندی سنی کتاب: +13 انتشارات: مهرک تعداد صفحات: 200