نقد و بررسی فیلم قسم

سینمایی" قسم" روایت زنی به اسم" راضیه" است که خواهرش را در ماجرای قتل خانوادگی از دست داده است و حالا به همراه گروهی از اقوام از گرگان به مشهد می‌رود تا در حرم امام رضا(ع) به قاتل بودن همسر خواهرش قسم یاد کنند.

قسم یک داستان جاده‌ای است که به گفته‌ی کارگردان اثر، درباره‌ی به چالش کشیدن مسأله‌ی فقهی قسامه است. لیکن، موضوع داستان‌ برای مخاطبی که با مسائل قضایی انس ندارد، موضوع آشنایی نیست. از طرفی، مگر در یک جامعه‌ی اسلامی، چند بار قسامه رخ داده است؟ بنابراین مطرح کردن موضوعی غیر معمول در قاب رسانه لزومی ندارد، چه برسد به نقد کردن آن!

عمومیت نداشتن موضوع اثر به کنار، از طرف دیگر کارگردان مدعی است که فیلم درباره‌ی قصاص هیچ قضاوتی نمی‌کند. منتهی روایت و نمادهای تصویری داستان به سمتی است که دیه را به قصاص ارجح می‌داند و قصاص قاتل را به خداوند واگذار می‌کند. حال آنکه در قرآن کریم آمده است که قصاص برای حفظ حیات شماست. بنابراین، سینمایی مذکور با نگاهی اعتراضی و اجتماعی به مسئله‌‌ای فقهی می‌پردازد. منتهی تذکری که درباره‌ی وجدان و قضاوت اشتباه می‌دهد، نکته‌ی مثبتی است. قضاوت کردن در همه حال، عواقب دارد منتهی قضاوت اشتباهی که منجر به مرگ یک انسان شود عذاب وجدانی در پی دارد که مادام‌العمر است. در فیلم، افرادی که برای قسم خوردن انتخاب شده‌اند، اشخاصی‌اند که در قضاوت‌های روزمره‌ی خود نیز خطا می‌کنند.‌ لذا، موضوع قصاص و حواشی آن می‌تواند محل گفتگوی شما با دیگران باشد.

راضیه، زن جسوری است که روحیه‌ی رهبری بالایی داشته و برخلاف دیگران، بدون چشمداشت خواهان اجرای عدالت است. منتهی، در مقابل او، خسرو، نمی‌خواهد خون یک انسان دیگر ریخته شود. دلیل خسرو هرچند برای نجات یافتن خودش است لیکن، می‌توانید درباره‌ی تفاوت این دو دیدگاه مباحثه کنید. به نظر شما، اجرای قصاص چقدر به عدالت اجتماعی کمک می‌کند؟ این کار چقدر اخلاقی است؟ در باره‌ی پشتکار راضیه با هم گفتگو کنید. شما اگر جای او بودید، چه قدر برای خواسته‌تان پافشاری می‌کردید؟ دلیل راضیه برای این سماجت چه بود؟ با او موافق هستید که اگر قاتل قصاص نشود، نظم جامعه به هم می‌ریزد؟

 سینمایی قسم همانطور که بالاتر اشاره شد، بیش از آنکه قصه باشد یک اعتراض اجتماعی است. تمام فیلم در باره‌ی خواهری است که در پنج سال گذشته تلاش کرده تا ثابت کند خواهرش توسط شوهر خواهرش کشته شده است. در طول فیلم هم، با دیالوگ‌های انبوه و فقهی متعدد مواجهیم. از طرفی، خرده روایت‌ها هم ارتباط چندانی به روایت اصلی ندارند. تازه، در دقایق پایانی اثر که راضیه متوجه می‌شود "خسرو"، همسر خودش، قاتل خواهرش است، قصه شروع می‌شود اما با غرق شدن خسرو، او توسط خداوند قصاص شده و قصه‌ی شروع نشده، تمام می‌شود.

بیننده، دعوای زناشویی که مدام درباره‌ی آن گفته می‌شود را نمی‌بیند. همچنین تجاوز به زن افغانستانی را. لیکن، مخاطب از داستان متوجه می‌شود که زنان قصه، کاراکترهای مظلومی هستند که کتک می‌خورند، خیانت می‌بینند، مورد تجاوز قرار می‌گیرند و در مباحث قضائی نسبت به مرد، موقعیت متفاوتی دارند. هنگام تماشای اثر به این موضوع فکر کنید که به جای کشته شدن یک زن، یک مرد توسط همسرش کشته می‌شد. چرا کارگردان، زن را مقتول قرار داده است؟ چه تعمدی برای پرداختن به مسائل فقهی شهادت و دیه‌ی زن دارد؟ یا درباره‌ی این گفتگو کنید که خسرو کشته نمی‌شد، این بار واکنش راضیه به قصاص چه بود؟

سینمایی قسم به خاطر موضوع، مشاجره‌های لفظی و ناهنجاری‌ها برای رده‌ی سنی ۱۵+ مناسب است.

 

شخصیت‌ها

راضیه: خواهر رضوان مقتول که روحیه رهبری دارد و در طول پنج سال گذشته برای قصاص قاتل خواهرش کرده است. خسرو: شوهر راضیه که قاتل اصلی رضوان است ولی این مسئله را از بقیه قایم کرده و مخالف اصلی راضیه برای قصاص است. بهمن: شوهر رضوان که راضیه و بقیه فامیل معتقدند او قاتل رضوان است. خلیل: برادر شوهر راضیه و برادر خسرو که راننده اتوبوس است و اقوام را با اتوبوس خود به دادگاه می‌برد.

داستان

راضیه، با گروهی از خویشاوندان خود از گرگان به مشهد می‌رود تا در مراسم قسامه، قسم یاد کنند شوهر خواهرش، قاتل خواهرش است. این آخرین جلسه‌ی دادگاه در طول پنج سال گذشته است و اگر مراسم قسامه انجام نشود، قاتل تبرئه می‌شود. در میان تمام فامیل که به قاتل بودن شوهرخواهر راضیه معتقدند، خسرو، شوهر راضیه، از اقدام آنها برای قسامه ممانعت می‌کند. خسرو بعد از مشاجره‌ی خانوادگی و اتمام حجت با راضیه، در میانه‌ی راه از بقیه جدا می‌شود. نهایتا با اظهار روایت‌های مختلف از شب قتل خواهر راضیه و اعتراف کارگر گاوداری که خسرو، او را آزار جنسی می‌داده است، قاتل بودن خسرو ثابت می‌شود. اما خسرو هنگام انحراف اتوبوس از جاده، فوت کرده است.

       

کارگردان: محسن تنابنده

تهیه کننده: الهام غفوری_جلیل شعبانی

بازیگران: مهناز افشار سعید آقاخانی حسن پورشیرازی مهران احمدی

کشور سازنده: ایران

مخاطب اثر: بزرگسال