بررسی تخصصی فیلم

به گواهی سازندگان، زهرمار یک کمدی است؛ اما با تماشای فیلم، رفته‌رفته وجه طنز داستان پنهان می‌شود. فیلم زهرمار کاملاً جدی است. مصداق خشونت در این فیلم، با مصادیق رایج متفاوت است. آن‌طور که انتظار می‌رود خبری از اعمال خشن و زدوخورد نیست؛ ما با نابهنجاری‌هایی مواجه هستیم که ازشدت عیان‌بودن، شمایل خشونت به خود گرفته است. بار روانی منفی‌ای که با پایین‌تربودنِ سن مخاطب، سویه‌ی خشن صحنه‌ها پررنگ‌تر است. فارغ از نمایش عیان بزهکاری‌ها در فیلم، مصداقی از خشونت خانوادگی در فیلم وجود دارد؛ لیلا پدری نااهل دارد. بزهکار و ظالم‌بودن موجودی به‌نام پدر که مظهر امنیت و سخاوت برای دخترش است، هاله‌ای هرچند کمرنگ از خشونت روانی را به تصویر می‌کشد.

زهرمار، یک فیلم اجتماعیِ جدی است. به‌نظر می‌رسد قدری در نشان‌دادن ناهنجاری‌ها با نیتِ نشان‌دادن واقعیت‌ها، زیاده‌روی شده است. نمایش مصرف سیگار و مواد مخدر، خالکوبی، ناهنجاری‌های کلامی بسیار، ذکر کنایه‌ها و جملاتی دالِّ بر تهمت بدکارگی لیلا و فساد جنسی حاج حشمت، نظر به نامحرم (نان زیرکباب) و... ازجمله مواردی هستند که پیام‌های مثبت داستان را تاحدی احاطه کرده‌اند و برای مخاطب کم‌سن، سویه‌ی خشن به خود می‌گیرند. چنین صحنه‌هایی عموماً با توجیه «نمایش واقعیت» نشان داده می‌شوند.

قبل از پرداختن به اصل داستان، باید با کلیت داستان به توافق برسیم. کلیت، عبارت است از نحوه‌ی برخورد قشر مذهبی با قشر بزهکار و غیرمذهبی. آیا این برخورد، به‌صورت طنز نمایش داده شده است یا جدی؟ به‌نظر می‌رسد مخاطب تا پایان فیلم، در ابهام طنز یا جدیت داستان می‌ماند. شمایل کاریکاتوری طیف‌های مذهبی و غیرمذهبی، کار ما را برای برداشت پیام اصلی فیلم سخت می‌کند. اگر فیلم طنز است، می‌توان چنین کاریکاتوری را (هرچند سخت) پذیرفت؛ اما اگر جدی است، چنین نمایشی مخاطب را اقناع نمی‌کند. درنهایت باید چنین برداشت کرد نرمش و خیرخواهی، کاری با فرد بزهکار می‌کند که قانون از انجامش ناتوان است. حاج حشمت، در قبال رهی و لیلا (مریم) وظیفه‌ی نانوشته‌ای برعهده دارد که کاملاً به اجرا می‌گذارد. با تجربه‌ی فیلم زهرمار به‌نظر می‌رسد آزمون آبرو، سنگین‌ترین بلا برای قشر مذهبی است. درباره‌ی لیلا، باید دقت کنیم که هر بزهی یک ریشه دارد. اگر لیلا خلاف‌کار است، به‌واسطه‌ی وجود پدری است که او را به چنین ورطه‌ای کشانده است. خانواده‌ی نااهل، فرزند را (هرچند پاک) به هلاکت می‌رساند. مگر اینکه دست‌ غیب حشمت‌ها درمیان باشد. ناگفته نماند در میان اصلاح شخصیت لیلا، باید این را دریابیم که او هرچند از خطاهای خود پشیمان است؛ اما این پشیمانی نمی‌تواند آثار سوء جرم حمل مواد مخدر را بر جامعه توجیه کند. در پایان داستان، نقش قانون در نکوهش خطاهای لیلا مبهم است. همچنین غافل نشویم از شخصیت «خانم حسینی»، به‌عنوان یک الگوی نازل از خانم‌های مذهبیِ نیکوکار که احتمالاً نقطه‌ای سیاه در داستان زهرمار است. می‌توان این تصویر نازل را در منازعه‌ی او با لیلا در خانه‌ی پدر یحیی دید.

فارغ از کیفیت شخصیت‌پردازی‌ها در فیلم، حاج حشمت الگوی خوبی برای مذهبی‌ها است؛ ازاین‌جهت که به‌جای قضاوت سعی می‌کند بیشتر بداند. او با ارائه‌ی خلق نیک در برخورد با زنی همچون مریم، فرمول غیرت را در اختیار انسان‌های مسئول قرار می‌دهد. حشمت در ارتباط با مریم، دم از دین و ایمان و ممنوعیت نگاه به نامحرم نمی‌زند، بلکه با نمایش غیرت، زن نامحرمِ بزهکار را به خود می‌آورد. با چنین فرمولی خلائی بزرگ در زندگی مریم، که همان امنیت است، جبران می‌شود. مریم، طعم داشتن تکیه‌گاه را در زندگی می‌چشد.