نقد و بررسی انیمه پسر و مرغ ماهیخوار (The boy and the Heron)

انیمه‌ی «پسر و مرغ ماهیخوار» جدیدترین اثر منتشر شده از کارگردان بزرگ و محبوب ژاپنی هایائو میازاکی است. این اثر برگرفته از رمانی با عنوان «چگونه زندگی می‌کنی» از «جنزابورو یوشینو» در سال ۱۹۳۷ است که میازاکی آن را در کودکی خوانده است. این رمان روایتگر داستان سفر ماهیتو ماکی ۱۱ ساله است که مادرش را در طول جنگ جهانی دوم از دست می‌دهد و وارد یک دنیای جادویی می‌شود. این فیلم همچنین از احساس خود میازاکی پس از جنگ و تجربه‌ی از دست دادن مادرش، الهام گرفته شده است. 

در این انیمه بیشترین بازنمایی از جهان وهم‌آلود و رویاگون میازاکی وجود دارد که می‌تواند فهم داستان را برای مخاطب دشوار کند. از همین روی تماشای این انیمه تنها می‌تواند برای مخاطب بزرگسال و نوجوانی قابل درک باشد که وهله‌ی اول با آثار میازاکی آشنا و در وهله‌ی دوم اهل تأمل و درنگ باشد.

نکته‌ی جالب و درخور ذکری که در این اثر وجود دارد، اشاراتی خلاصه‌وار به تمام آثار میازاکی در قالب سمبول‌ها و عناوین مختلف است. از میل به صنعت هوانوردی که میراث خانوادگی او بوده و در آثاری همچون، پورکو روسو، نائوشیکا از دره‌ی باد، پرنسس مونونوکه و باد برمی‌خیزد گرفته، تا تلمیح به موجودات غیر آلی و بعضاً کامی‌ها (خدایان طبیعت) در آثاری مثل پونیو و توتورو. از اشاره به عالم حقایق و جهان‌های مثالی و جادویی که نمونه‌ی آن را در شهر اشباح دیده‌ایم (که درواقع همان جهان زیرین در این انیمه‌ی اخیر محسوب می‌شود) تا نمایش دوباره‌ی مفهومی مثل آتش سخن‌گو (کالسیفر در قلعه‌ی متحرک هاول) که در این انیمه نیز به صورت آتش جادویی مادر به نمایش در آمده است، همگی در آثار قبلی میازاکی به نوعی دیده می‌شوند و این اثر حاوی تمام آن نکات به صراحت یا بالاشاره است.

تم صلح‌طلبانه، ضدجنگ و خیال‌پردازی رهای میازاکی که به‌نوعی حکم امضای او را در پای تمام آثارش دارد و در مفاهیمی مثل جادو و فانتزی‌های دیرهضم نمایان می‌شود، اختصاصاً در این اثر نیز به وضوح به تصویر در آمده است. اتفاقات این انیمه مقارن با جنگ جهانی دوم است. کارگردان آشکارا پرده از این اتفاقات تلخ و زیان‌بار برمی‌دارد و اندوه بالای این اتفاقات را با عجایب خیال‌انگیز، جادو و شگفتی‌های جهان‌های دیگر، ماهرانه کاهش داده و نهایتاً ترمیم و درمان می‌کند.

در این انیمه هم مانند تمام آثار دیگر استاد، شخصیت‌هایی وجود دارند که نه مثبت مطلق‌اند و نه منفی محض، بلکه خاکستری‌اند و این از همان مفهوم عمیق فلسفی عرفانی یین و یانگ نشأت گرفته است. ماهیتو  به‌رغم تمام خوبی‌ها و مهرورزی به مادر و نامادری‌اش از سر خودخواهی سر خود را می‌شکند و مرغ ماهیخوار با تمام دروغگویی‌ها و بدجنسی‌هایش به ماهیتو و نامادری‌اش کمک می‌کند. این شخصیت‌پردازی می‌تواند برای مخاطب پیام‌آور این موضوع باشد که هیچ‌کدام از ما انسان‌ها کامل نیستیم، اما در عین این نقصان گاهی می‌توانیم در زندگی خود و دیگران موقعیت‌هایی را رقم بزنیم که باعث رهایی و نجات‌بخشی شود.

شخصیت‌ها:

ماهیتو: پسر نوجوانی که مادرش را در جنگ از دست داده و به همین دلیل در اندوه و سکوت فرو رفته است. او در جریانی عجیب و راز آلود، توسط یک مرغ ماهیخوار به دنیای دیگری وارد می‌شود تا در پی نجات نامادری‌اش شخصیتش به کمال برسد.

ناتسوکو: او خاله و نامادری باردار و بسیار مهربان ماهیتو است. ناتسوکو توسط مرغ ماهی‌خوار از جهان خود ربوده و در جهانی دیگر در اتاقی موسوم به اتاق زایمان محبوس می‌شود. 

مرغ ماهیخوار: این مرغ ماهی‌خوار مرموز و عجیب و غریب در ابتدا بسیار بدجنس و فریبکار به نظر می‌رسد. او در دزدیده‌شدن ناتسوکو و فریب‌دادن ماهیتو با القاکردن زنده‌بودن مادرش نقش اساسی دارد و باعث ورود آنها به جهان زیرین می‌شود.

 مادر ماهیتو: زنی که در آتش‌سوزی ناشی از جنگ جانش را از دست داده است.

داستان اثر:

داستان درباره‌ی پسر نوجوانی به‌نام ماهیتو است که بعد از کشته‌شدن مادرش در جنگ به سختی می‌کوشد تا زندگی‌اش را ادامه دهد. بعد از مهاجرتی که به همراه پدرش از توکیو می‌کند با خاله‌اش که همسر فعلی پدرش محسوب می‌شود باید زندگی جدیدی را در محیطی تازه شروع کند. 

ماهیتو در محل اسکان جدیدش در همان روزهای اول متوجه یک مرغ ماهی‌خوار عجیب و به ظاهر سنگدل می‌شود. این مرغ ماهیخوار به او خبر می‌دهد که مادرش هنوز زنده است. در این بین نامادری ماهیتو نیز به‌طور مرموزی غیبش می‌زند. ماهیتو در جست‌وجوی مادر و با قصد نجات نامادری‌اش، وارد برجی می‌شود که مانند دروازه‌ای به یک دنیای دیگر است. او با اجازه‌ی صاحب این دنیای مرموز وارد دنیای زیرین شده و در آنجا با سختی‌هایی دست و پنجه نرم می‌کند. درنهایت ماهیتو موفق به دیدار مادر واقعی و نجات نامادری‌اش می‌شود و در ادامه، این دنیای عجیب به همراه درگاه قصرمانندش نابود شده و زندگی برای ماهیتو به حالت اولش بازمی‌گردد. پس از دوسال یعنی در پایان جنگ جهانی نیز ماهیتو به‌همراه پدر و نامادری‌اش به توکیو برمی‌گردد.