نقد و بررسی انیمه مدفن کرم‌های شب‌تاب ( Grave of the Fireflies)

انیمه «مدفن کرم‌های شب‌تاب» در سال 1988 بر اساس زندگی‌نامه خودنوشت آکیوکی نوساکا، ساخته شده است. این انیمۀ سراسر غم، زندگی پررنج یک پسر نوجوان و خواهر خردسالش را سوژه خود قرار داده است تا بی‌رحمی‌های جنگ را به مخاطب منتقل کند. با وجود این که اتفاقات این اثر در کشور ژاپن رخ می‌دهد، روی مظلومیت‌ها و رنج‌هایی برای نمایش دست گذاشته شده است که هر انسانی را با هر ملیتی و در هر سنی آزار می‌دهد؛ مانند غم از دست دادن والدین، بی‌سرپناه ماندن دو بچه و بیماری و مرگ آنها در نهایت غربت؛ احتمالا به همین دلیل است که مدفن کرم‌های شب‌تاب، در صدر لیست غمگین‌ترین انیمیشن‌های تاریخ سینما قرار می‌گیرد.

این اثر برای کودکان ساخته نشده است و پیام آن بیشتر برای نوجوانان و بزرگسالان قابل برداشت است؛ اما توصیه می‌شود برای انتخاب این اثر، در هر سنی که هستید، حساسیت‌های خود و روحیه‌تان را در نظر بگیرید.

باتوجه به این که داستان اثر در زمینه‌ای تاریخی (دوره جنگ جهانی دوم ژاپن) رخ می‌دهد، ممکن است برخی مخاطبان را به مطالعه بیشتر پیرامون تاریخ ژاپن و یا جنگ جهانی علاقمند کند. توصیه می‌شود این فرصت را از دست ندهید و از فیلم‌ها و کتاب‌هایی با موضوع مشابه لذت ببرید.

همچنین پیام اثر می‌تواند شروع ایجاد سوالات مهمی برای نوجوانان باشد؛ مانند این که جنگ‌ها چگونه شروع می‌شوند؟ آیا کشورها می‌توانند برای همیشه میان خود صلح ایجاد کنند؟ و یا سوالاتی عمیق‌تر و فلسفی‌تر درباره چرایی وجود رنج در جهان هستی؛ مثلا چرا انسان‌های بی‌گناه گاهی قربانی می‌شوند؟

پیدا کردن پاسخ این دست سوالات ساده نیست و زمان‌بر است؛ اما کیفیت پاسخ ما به آن‌ها، بر بسیاری از اندیشه‌ها و اقدامات مهم زندگی‌مان اثر خواهد گذاشت.

بسیار دشوار است اگر بخواهیم خود را جای شخصیت اصلی این اثر قرار دهیم تا ببینیم اگر جای او بودیم، به همان اندازه مسئولیت‌پذیر و مقاوم بودیم یا نه؛ اما بد نیست خود را جای چند شخصیت فرعی (مانند عمه بچه‌ها و یا مرد کشاورز)  قرار دهیم تا ببینیم آیا در زمانی که خود گرفتار هستیم، روحیه کمک کردن به دیگران را داریم یا همانند این شخصیت‌ها از کمک کردن به دو بچه امتناع می‌کنیم؟ آیا فکر می‌کنیم انسان‌ها در تلاش برای بقا، اخلاق و عطوفت را کنار می‌گذارند یا انسان‌هایی همیشه اخلاقی و خوش قلب نیز در کنار ما زندگی می‌کنند؟

شاید بد نباشد در گفتگوی خانوادگیتان پس از تماشای انیمه، اگر خاطراتی از دوره جنگ ایران در ذهن دارید یادآور شوید و تجربه جنگ در ایران را به نوجوانان منتقل کنید.

خلاصه: برای دیدن این انیمۀ پر از غم و رنج لازم است روحیه‌تان را در نظر بگیرید. این اثر می‌تواند مقدمه ورود به بحث‌هایی جدی پیرامون مسئله جنگ، وجود رنج در عالم و دوگانۀ تنازع بقا و اخلاق باشد.

سعی کنید با سوالاتی فرزند خود را به مطالعه بیشتر درباره تاریخ سوق دهید:

می‌دانی جنگ جهانی دوم چرا شکل گرفت؟ می‌دانی این جنگ چند نفر کشته داشت؟ می‌دانی کدام کشورها در این جنگ شرکت داشتند و کدامشان پیروز جنگ بودند؟ می‌دانستی ایران هم در زمان جنگ جهانی دوم آسیب‌های زیادی دید؟

می‌دانستی ایران هم تجربه جنگ را دارد؟ فکر می‌کنی وضعیت زندگی مردم ما در طول جنگ چگونه بوده است؟

با چند پرسش سعی کنید سوالاتی اساسی برای نوجوانان ایجاد کنید. در ادامه آنان را با سوالاتشان تنها نگذارید و پاسخ‌های مختلف را با کمک یکدیگر بررسی و تحلیل کنید:

اگر ما هم در چنین وضعیتی از نبود امنیت زندگی کنیم، به‌نظر تو می‌توانیم به‌جز خودمان، به فکر دیگران هم باشیم؟ یا خودمان را به دیگران ترجیح می‌دهیم؟ کدام یک بهتر است؟

چرا انسان‌ها از ابتدای تاریخ تاکنون وارد جنگ با یکدیگر شده‌اند؟ چه ویژگی در انسان باعث می‌شود جنگ را ایجاد کند؟

آیا امکان برقراری صلح پایدار میان انسان‌ها/کشورها وجود دارد؟ (می‌توانید تحلیل‌های سیاسی نوجوانتان را در پاسخ به این سوال بشنوید)

حالا که زندگی در جنگ چنان بی‌رحم است، باید از هرشیوه‌ای برای پایان جنگ استفاده کرد؟

تفاوت جنگیدن و دفاع کردن در چیست؟

چرا انسان‌های بی‌گناه متحمل رنج‌های بزرگ می‌شوند؟ آیا در این دنیا می‌توان زندگی بدون رنج داشت؟

خلاصه: با ایجاد چند پرسش نوجوانان را به سمت مطالعه بیشتر تاریخ و همچنین جستجوی سوالات عمیق اخلاقی و فلسفی پیرامون جنگ، رنج و عطوفت انسان‌ها سوق دهید.

«مدفن کرم‌های شب‌تاب» داستان رنج‌های پسر نوجوانی به نام سیتا است که در ژاپن ۱۹۴۵ زندگی می‌کند؛ ژاپنِ درگیرِ جنگِ جهانیِ دوم.

سیتا همراه مادر و خواهرش زندگی می‌کند. پدر او یک ملوان دریایی است که به ماموریت رفته. سیتا به مدرسه می‌رود و به نظر می‌رسد تنها تاثیر جنگ بر زندگی او، دور کردن پدر از خانواده است، گهگداری پناه بردن به پناهگاه و لزوم پنهان کردن مقداری غذا برای مبادا؛ اما، آن مبادا خیلی زود فرا می‌رسد و تاثیر مخرب جنگ رفته رفته عمیق‌تر و شدیدتر می‌شود.

سیتا در یک بمباران مادرش را از دست می‌دهد، مدرسه او نابود می‌شود و از آن به بعد تلاش سیتا در زندگی تلاش برای بقاست. او که بعد از جیره‌بندی شدن مواد غذایی نمی‌تواند تحقیرها و بدرفتاری‌های عمۀ ناراحت از وضعیت سخت جنگ را تحمل کند، از زیر بار منت عمه بیرون می‌رود و در پناهگاهی با خواهر کوچکش ستسوکو زندگی می‌کند. مشکل یافتن غذا و دسترسی به آب سالم به زودی سیتا و ستسوکو را ضعیف می‌کند. سیتا ناچار می‌شود گاهی مقداری غذا از زمین‌های اطراف بدزدد تا بتواند خواهرش را زنده نگه دارد؛ اما زور پسر نوجوان داستان به زور خشونت جنگ نمی‌رسد و او خواهرش را از دست می‌دهد. خبر شکست ژاپن و کشته شدن پدرش در جنگ نیز بار رنج‌های سیتا را سنگین‌تر می‌کند و بالاخره سیتای نوجوان در اوج غم، ضعف و بیماری، جانش را از دست می‌دهد.

کارگردان: ایسائو تاکاهاتا، Isao Takahata

نویسنده‌ی اثر: ایسائو تاکاهاتا، Isao Takahata

نویسنده‌ی مانگا: -

نویسنده‌ی رمان (light novel): آکیوکی نوساکا، Akiyuki Nosaka

بازیگران: Tsutomu Tatsumi، Ayano Shiraishi، تسوتومو تاتسومی، آیانو شیرائیشی

شخصیت‌ها:

سیتا: پسر نوجوانی که در سال‌های جنگ جهانی دوم زندگی می‌کند. او با وجود مشقت‌هایی همچون از دست دادن والدین و نداشتن سرپناه، تمام تلاشش را برای مراقبت از خواهر کوچکترش می‌کند و در این راه رنج‌های زیادی متحمل می‌شود.

ستسوکو: خواهر کوچک سیتا که به علت جنگ جهانی دوم، در همان سن کم متحمل مظلومیت‌های زیادی می‌شود. تنها امید او برادر بزرگترش سیتا است که باهم زندگی می‌کنند. ستسوکو در اثر سوء تغذیه و پس از تحمل بیماری‌ها و رنج بی‌خانمانی، می‌میرد.

کشور سازنده: ژاپن

کمپانی سازنده: Ghibli

جوایز و افتخارات: برنده جایزه بهترین فیلم بلند انیمیشنی و همچنین جایزه حقوق کودک در جشنواره بین المللی فیلم کودکانِ شیکاگو، برنده جایزه ویژه از جوایز روبان آبی

مخاطب اثر: نوجوان، بزرگسال