نقد و بررسی انیمه سوزومه (Suzume)

انیمه‌ی سوزومه، جدیدترین اثر «ماکاتو شینکای» خالق انیمه‌ی معروف «اسم تو» است. در ژاپن، ماکاتو شینکای را با «هایائو میازاکی» مقایسه می‌کنند و امیدوارند که او بتواند میراث‌دار خوبی برای میازاکی باشد.

جهان‌بینی انیمه‌ی سوزمه بر پایه‌ی آئین یا مذهب شینتو است که در این مذهب طبیعت امری مقدس انگاشته می‌شود. در کنار این جهان‌بینی، شینکای در آثارش چاشنی عشق را نیز اضافه می‌کند تا قهرمان خود را در سفری اسطوره‌ای به ماجراجویی بفرستد.

تقریباً سالانه 1500 زمین لرزه در ژاپن رخ می‌دهد و ساخت انیمه‌ی سوزومه نیز مستقیماً به یک زلزله‌ی بزرگ در سال 2011 در شهر توهوکو اشاره دارد که اغلب فقط با تاریخ وقوعش یاد می‌شود یعنی: 3.11. می‌توان گفت به شکل محوری، انیمه‌ی سوزومه بنیان ریشه‌یابی این بلای طبیعی است. ماکاتو شینکای، خشم کامی‌ها (خدایان اساطیری ژاپن) را عامل اصلی این رخداد طبیعی نشان داده است. از دیدگاه شینکای این زلزله یا تمام اتفاقات طبیعی و غیرطبیعی به عبارتی، نازل می‌شوند نه اینکه صرفاً اتفاق می‌افتند. یعنی، حکم در جای دیگر صادر می‌شود و در این دنیا احکام به اجرا درمی‌آیند. به قول حکیم میرفندرسکی:

چرخ با این اختران، نغز و خوش و زیباستی

صورتی در زیر دارد، آنچه در بالاستی

البته کامی‌ها کورکورانه هم عمل نمی‌کنند، بلکه متناسب با افعال و وضعیت وجودی انسان در دنیا، عکس‌العمل متناسب را نشان می‌دهند. این حقیقت درواقع به زبان خودش در تمام مذاهب و طریقت‌های باطنی از شینتو و بوشیدو گرفته تا اسلام به نحوی جلوه‌گر است. فی‌المثل آیات سوره‌ی «زلزال» گواه خوبی برای نشان‌دادن این مسأله است، خاصه آنجا که می‌گوید: بان ربک لوحی لها (چون خدای تو به زمین وحی می‌کند که بلرزد، زلزله می‌شود) حال در شینتوی ژاپن نیز با عنوان کامی نامازو (خدای زلزله) از آن یاد می‌شود. ماکاتو شینکای، به‎نحوی در داستان این انیمه قصد دارد بگوید؛ جهان ما با جهان‌ها یا ابعاد دیگر تداخل دارد و یک دنیای مستقل و غیر اثر‌پذیر نیست و اینجاست که بحث مسئولیت انسان در قبال طبیعت و هستی مطرح می‌شود، بی‌تفاوت‌بودن و بی‌تفاوت‌گذشتن؟ یا مثل سوتا و سوزومه مسئولانه عمل کردن؟ نسل بشر نیز گریزی ندارد جز اینکه نقش خود را در این نظام هستی تعیین نماید و به‌ انرژی و اثری که از خود در طبیعت و نظام هستی باقی می‌گذارد نیز فکر کند. این انیمه می‌تواند گزینه‌ی مناسبی برای گفت‌وگو در بستر خانواده‌ باشد تا شما نیز درباره‌ی این موضوع تأمل کنید و به اثرپذیری نقش خود و فرزندانتان در چرخه‌ی هستی بیندیشید.

از سوی دیگر، در این انیمه با پرداختن به شخصیت گربه‌ی سفید (دایجین) و گربه‌ی سیاه به مفهوم یین و یانگ نیز اشاره شده است. مفهومی که قصد دارد تا به ما بگوید؛ در دل هر شر و دردسری، خیر و راهنماییِ بزرگتری نهفته است و آن درحقیقت، یک نیروی خنثی در هستی است که به معنی چیزی فراتر از قطبیتِ خیر و شر است که می‌تواند به دو مفهوم تاریکی و نور، معنا ببخشد و هیچگونه قضاوت‌گری ارزشی در وجودش معنا ندارد. شبیه اینکه اگر تاریکی نباشد، اساساً ما درکی از نور نداریم و بالعکس. درواقع، هستی با این تضادها معنا و مفهوم می‌یابند و به درک می‌رسند. این موضوع نیز می‌تواند موضوع دیگری برای بحث و گفت‌وگو باشد.

خلاصه: انیمه‌ی سوزومه، در یک فضای ماورایی قصد دارد به مخاطب نشان دهد که افعال و وضعیت او در نظام هستی و طبیعت نقش مستقیم دارد، بنابراین باید نقش مسئولانه‌ای را در این دنیا ایفا کند.

اگر شما به‌جای سوزومه بودید به نظرتان کار درستی که باید انجام می‌دادید چه بود؟

آیا طبیعت متعلق به ماست و حالت ملکیت ما را دارد یا صرفا امانت و هدیه‌ای از جانب خداوند است؟

آیا پشت اتفاقات طبیعی یا حتی غیر طبیعی عللی ماورایی وجود دارد؟ اگر اینطور است چه رفتاری مناسب انسان در دنیاست؟

خلاصه: آیا تا به‌حال به نقش و اثرگذاری خودت در نظام هستی فکر کرده‌ای؟

«سوزومه ایواتو» یک دختر ۱۷ساله است که در جزیره‌ی کیوشو در جنوب غربی ژاپن زندگی می‌کند. او بیش از یک دهه پیش، مادرش را از دست داده و توسط خاله‌اش بزرگ شده است، اما همیشه برایش سؤالاتی وجود دارد که دقیقاً برای مادرش چه اتفاقی افتاده است.

یک روز که سوزومه درحال رفتن به مدرسه بود، با مرد جوان غریبه‌ای به نام «ساتو» برخورد می‌کند. ساتو از او درباره‌ی منطقه‌ی متروکه‌ی شهر می‌پرسد. سوزومه نیز آدرس استراحتگاه متروکه‌ای را که در آن نزدیکی است می‌دهد. او که مجذوب پسر شده است، به مدرسه نمی‌رود و به جست‌وجوی ساتو در آن منطقه‌ی متروکه می‌پردازد. سوزومه در آنجا به یک درِ عجیب می‌رسد که وقتی آن را باز می‌کند، منظره‌ای متفاوت را با نورهای ستاره‌ای می‌بیند، اما نمی‌تواند از آن عبور کند. هربار که از در وارد می‌شود باز خود را در همان مکان متروکه می‌یابد. سوزومه بی‌آنکه بداند گویی که ماجرایی را به راه انداخته است.

او به مدرسه برمی‌گردد و تلاش می‌کند که آنچه را که دیده فراموش کند، اما در همان لحظه از دیدن یک نیروی قرمزرنگ کِرم‌مانند در آسمان که درحال دودکردن است شگفت‌زده می‌شود. این شگفتی زمانی بیشتر می‌شود که درمی‌یابد دیگران این صحنه را نمی‌بینند. سوزومه به‌سمت همان منطقه‌ی متروکه برمی‌گردد و آن انرژی قرمزرنگ را می‌بیند که از دری که قبلا پیدا کرده بود بیرون می‌آید و سوتا در تلاش است تا آن را ببندد. سوزومه به او کمک می‌کند تا آن را ببندد، اما در این بین چیزی اشتباه است. به نظر می‌رسد که مداخله‌ی سوزومه پیش از این، یک چیزی را آزاد کرده است و آن قفل یا طلسمی است که باید می‌بود و اکنون نیست! اکثر مردم نمی‌توانند نیرویی را که می‌تواند از این درها وارد شود ببینند، اما این همان چیزی است که باعث زلزله در ژاپن می‌شود. این انرژی‌ها درواقع از سوی کامی‌های طبیعت آزاد شده‌اند. کامی‌ها، خدایانی هستند که قصد دارند بعد از قرن‌ها به متعلقات خود دست یابند، چیزهایی از طبیعت مثل رودها، کوه‌ها و... که اکنون در اختیار انسان‌هاست، بنابراین با ایجاد زلزله جان انسان‌ها را به‌خطر می‌اندازند.

سوتا که پس از زخمی‌شدن خودش را در خانه‌ی سوزومه می‌بیند، ناگهان از طریق طلسم دایجین (گربه‌ی سفید) تبدیل به یک صندلی سخنگو می‌شود. این گربه‌ی بازیگوش مدام در حال تعقیب آنهاست و تصمیم دارد که از این به‌بعد به‌جای طلسم درها، یک گربه‌ی آزاد باشد. حالا یک نفر باید به‌عنوان طلسم جای او را بگیرد تا این درها باز نشوند و این شخص از نظر دایجین کسی نیست به‌جز سوتا.

سوتا که خطر را حس می‌کند و عرصه را تنگ می‌بیند، فداکارانه تصمیم می‌گیرد که خودش به‌عنوان طلسم، درهای انرژی را ببندد تا جان میلیون‌ها انسان را از خطر زلزله حفظ کند. پس از دنیا می‌رود و ساکن دنیای مردگان یا برزخ می‌شود. سوزومه این اتفاق دردناک را تاب نمی‌آورد و از طریق پدربزرگ سوتا موفق به یافتن روشی برای نجات و آزادکردن او از این طلسم و ضمنا بسته‌شدن درِ انرژی می‌شود. نهایتاً دایجین به همراه گربه‌ی بزرگ سیاهی (که آشکارا نماد بین و یانگ هستند) سوتا و سوزومه را نجات می‌دهند و دایجین بازیگوش دوباره تبدیل به قفل یا طلسم سنگی درِ می‌شود.

کارگردان: ماکاتو شینکای/ Makoto Shinkai

نویسنده‌ی اثر: ماکاتو شینکای/ Makoto Shinkai

بازیگران: Nanoka Hara, Hokuto Matsumura, Eri Fukatsu, Shota Sometani, Sairi Ito, Kotone Hanase, Kana Hanazawa

شخصیت‌ها:

سوزومه ایواتو: دختر 17‌ساله‌ای که ساکن جنوب غربی ژاپن (شهرکیوشو) است و در کودکی طی یک زلزله‌ی بزرگ، مادرش را از دست داده و اکنون به سرپرستی خاله‌‌اش زندگی می‌کند. او اغلب، موقع بازگشت از مدرسه یا  هنگام خواب رویای آزاردهنده و غم‌انگیز مادرش را می‌بیند و ازین اتفاق سخت متأثر است. یک روز در راه مدرسه، اتفاقی با پسر عجیبی رو‌به‌رو می‌شود که دیدنش، احساسات خاصی را در سوزومه بیدار می‌کند، به‌حدی که سوزومه از راه مدرسه باز‌می‌‌گردد تا این فرد را، که پرس‌وجوی مناطق متروکه‌ی شهر را از او می‌کرد، پیدا کند. وقتی سوزومه به منطقه‌ی متروکه می‌رسد ساتو (همان پسر مرموز) را می‌بیند که با تمام توان مشغول بستن یک در عجیب است که مرز بین دنیای واقعی و ابعاد دیگر جهان است. سوزومه هراسان به کمک او می‌شتابد، اما ناخواسته باعث بازشدن قفل طلسم‌شده‌ی در و آزادشدن انرژی نابودگری می‌شود که بروز بلایای طبیعی مثل زلزله و سونامی را در پی دارد. از همین جا حیرت سوزومه و تصمیم‌گرفتنش برای همکاری با ساتو آغاز می‌شود.

ساتو موناکاتا: مرد جوانی که در جست‌وجوی درهای مرموزی است که انرژی نابودگر دنیاهای دیگر را وارد دنیای ما می‌کند. این انرژ‌ی‌ها از سمت کامی‌ها (خدایان اساطیری ژاپن) آزاد می‌شود و از طریق درهایی که به‌سوی جهان‌ دیگری باز می‌شوند نیروی تخریبی بزرگی را آزاد می‌کند که باعث هرج و مرج و نابودی این دنیا می‌شود. سوتا از نسل خانواده‌ای است که به closers (مأمورین بستن این درب‌ها) معروف‌اند و وظیفه‌ی اصلیشان حفاظت از امنیت مردم دنیاست. به‎همین دلیل سوتا به‌همراه سوزومه به‌دنبال این درهای بازشده هستند. این دو می‌خواهند با بستن  این درگاه‌های مرموز، ژاپن را از نابودی نجات دهند.

کامی‌ها (خدایان اساطیری ژاپن): در آئین شینتو مصادیق طبیعت مثل کوه‌ها، رودخانه‌ها و... متعلق به خدایان بی‌شماری به‌نام کامی‌هاست. در حالیکه انسان‌ها زمان زیادی است که طبیعت را متعلق به خود می‌دانند، حال زمان آن رسیده که آنچه که به کامی‌ها تعلق دارد به خودشان بازگردد تا خشم آنها از انسان‌ها کمتر شده و آرامش به زندگی مردمان ژاپن بازگردد.

دایجین: دایجین در ابتدا یک گربه‌ی چوبی بود که در حکم قفل یا طلسم درب‌های جهان کامی‌ها عمل می‌کرد، اما طی یک اتفاق توسط سوزومه آزاد شده و به یک بچه گربه‌ی سفید سخنگو تبدیل می‌شود که ساتو را طلسم و او را تبدیل به یک صندلی چوبی سه پایه می‌کند. این صندلی سال‌ها پیش توسط مادر سوزومه به او هدیه داده شده بود. دایجین ضمن دردسرهای فراوانی که برای ساتو و سوزومه به‌وجود می‌آورد، یک راهنما برای انجام ماموریت‌های آن دو نیز محسوب می‌شود.

کشور سازنده: ژاپن

کمپانی سازنده: CoMix Wave Films

جوایز و افتخارات:

انیمه‌ی سوزومه، همچنان به فروش موفقش در گیشه‌ی ژاپن ادامه می‌دهد و با رسیدن فروش این انیمه به ۹۸.۲ میلیون دلار، حالا ۲۴امین فیلم پرفروش تاریخ کشور ژاپن لقب گرفته است. کرانچی‌رول نیز تایید کرد که انیمه‌ی سوزومه قرار است در بخش رقابت جشنواره‌ی فیلم برلین ۲۰۲۳ حضور پیدا کند.

همچنین، این انیمه توانست جایزه‌ی خرس نقره‌ای را که دومین جایزه‌ی بزرگ از هیئت داوران است، دریافت کند. اما نکته‌ی قابل‌توجه این است که سوزومه به اولین انیمه‌ای تبدیل می‌شود که پس از انیمه‌‌ی معروف شهر اشباح، به کارگردانی هایائو میازاکی قرار است پس از ۲۱ سال در بخش رقابت جشنواره‌ی فیلم برلین شرکت کند. انیمه شهر اشباح توانسته بود جایزه‌ی خرس طلایی را در سال ۲۰۰۲ دریافت کند. برنده‌ی رقابت ۷۳امین دوره‌ی جشنواره‌ی فیلم برلین در تاریخ 16 فوریه یعنی  7 اسفند معرفی خواهد شد و باید دید انیمه‌ی سوزومه می‌تواند تاریخ‌سازی کند یا نه.

انیمه‌ی سوزومه پس از انتشار توانست نظر اکثر منتقدان و بینندگان را به‌سوی خود جلب کند. این انیمه در وب سایت‌های مختلف به‌خاطر شخصیت‌سازی‌ها، موسیقی و انیمیشن اثر مورد تحسین قرار گرفته است. وب سایت IMDb به این انیمه امتیاز 7.8 از 10 را داده و میانگین امتیازاتی که منتقدان راتن تومیتوز برای این انیمه در نظر گرفته‌اند، 96٪ است. منتقدان متاکریتیک نیز برای این محصول امتیاز 77٪ را در نظر گرفته‌اند و 96٪ کاربران گوگل نیز رضایت خود را از این اثر اعلام کرده‌اند.

مخاطب اثر: نوجوان و بزرگسال