نقد و بررسی انیمیشن لاپوتا، قلعه‌ای در آسمان (Castle in the Sky)

«لاپوتا، قلعه‌ای در آسمان» سومین انیمه‌ی بلند و موفق کارگردان معروف و محبوب ژاپنی هایائو میازاکی است.

نام «لاپوتا» برگرفته از سفرهای گالیور اثر جاناتان سوییفت است. در این کتاب نیز لاپوتا نام یک جزیره‌ی معلق است که توسط ساکنانش هدایت می‌شود. این انیمه همچنین از حماسه‌ی هندی یعنی «رامایانا» نیز تأثیر پذیرفته؛ به گونه‌ای که نام شیتا از «سیتا»، یکی از شخصیت‌های زن اصلی این کتاب گرفته شده ‌است. از سوی دیگر، دیوارنوشته‌های لاپوتا با خط میخی نوشته شده‌اند و در دیواره‌های مکعبیِ لاپوتا سمبل‌هایی مانند صلیب شکسته را می‌توانیم ببینیم که نشان‌دهنده‌ی بهره‌گیری میازاکی از نمادها و عناصر دیداری فضاهای باستانی در انیمه‌اش می‌باشد.

این اثر حاوی نکات برجسته و درخور ذکری است که شاید برخی از آنها در تمام آثار میازاکی مشترک باشند. یکی از آنها وجود یوفوها یا ربات‌هایی است که برخلاف تصور رایج آثار هالیوودی، دشمنِ انسان نیستند بلکه در اکثر اوقات دوست او محسوب می‌شوند و این طمع و جاه‌طلبی خود انسان است که دشمن او به‌حساب می‌آید. در این انیمه و دیگر آثار میازاکی، انسان‌ها و نفسانیات آنان خطر اصلی و حقیقی به‌شمار می‌آیند. نکته‌ی جالب دیگری که شامل علاقه‌ی وافر کارگردان به مقوله‌ی آسمان و پرواز است؛ نشان‌دهنده‌ی توجه او به آسمان به مثابه امر برتر و متعالی است. لاپوتا چیزی شبیه به بهشت عدنی است که قبلاً انسان‌ها درآنجا زندگی می‌کردند، اما حرص و طمع نفسانی آنجا را هم آلوده و ناخالص کرده که این امر باعث بیرون‌شدن نژاد انسانی از آنجا شده است. درختی که بر فراز قلعه است و پس از انهدام قلعه، شیتا و پازو را نجات می‌دهد هم می‌تواند اشاره‌ی لطیفی به ریشه‌ی آسمانی انسان‌ها باشد که موطن حقیقی آنان محسوب می‌شود نه صرفاً یک کشور یا جغرافیای زمینی. این موضوع می‌تواند بهانه‌ای باشد تا به‌همراه خانواده مطالعاتی در این باب را آغاز نمایید.

در این اثر، تکنولوژی و نقد مدرنیته اگرچه به چشم می‌خورد، اما مسأله‌ی اصلی نسبتِ بین انسان‌ها با تکنیک است. اینجا مواجهه با عشق و مهربانی یا رویکرد جاه‌طلبانه‌ی نفسانی با پیشرفت تکنولوژی مد نظر است و تکنولوژی به ذات خود عیبی ندارد.

عنصر صلح‌طلبی و رویکرد ضدجنگ نیز در کل انیمه و حتی تمام آثار میازاکی، پیرنگ مهم و اساسی داستان‌های اوست. میازاکی، درواقع تلاشی دارد تا نمایشی تصویری از خودشناسی انسان را به‌دست دهد، اینکه انسان چقدر می‌تواند مفید و سازنده باشد یا چه اندازه خطرناک و نابودگر. این موضوع می‌تواند دستخوش گفت‌وگو در خانواده قرار گیرد تا افراد کم‌سن خانواده متوجه تأثیرات مثبت این خودشناسی و به‌تبع آن انتخاب صلح به‌جای زورگویی، تجاوز و جنگ شوند.

به‌نظر شما صلح در چه شرایطی جواب می‌دهد؟ آیا می‌توان با دشمن زورگو و متجاوز نیز وارد صلح شد؟

به نظر شما قلعه‌ی لاپوتا چگونه این ویژگی‌های عجیب و ثروت‌های فراوان را در خود جای داده بود؟ این تجمع ثروت و فراوانی در چه شرایطی می‌تواند به وجود آید؟

چه چیزی درنهایت باعث نجات شیتا و پازو شد؟

فکر می‌کنید هدف میازاکی از پردازش و آفرینش این داستان شگفت‌انگیز چیست؟

شیتا دختری شگفت‌انگیز با قلبی مهربان است که دارای نوعی قدرت درونی از نسل خانواده‌ی قدیمی لاپوتاهاست. او توسط یک مأمور دولتی به نام موسکا ربوده شده است و از طریق یک ناو هواپیمابر درحال انتقال به سیاره‌ی جدیدی است. سپاه موسکا مورد حمله‌ی گروهی از دزدان دریایی به سرپرستی یک پیرزن طماع و درعین‌حال بانمک به‌نام دولا و پسرانش قرار می‌گیرد. هدف آنها از این حمله ربودن سنگ کریستالی جادویی است که در گردنبند شیتا کار گذاشته شده است. شیتا در حین تلاش برای فرار از دست کاپیتان دولا و افرادش تعادل خود را از دست داده و به‌سمت زمین سقوط می‌کند. قدرت سنگ کریستال به او اجازه می‌دهد تا در هوا شناور شده و به سلامت در زمین فرود بیاید.

 در محل فرود پسری به نام پازو به کمک شیتا آمده و او را به خانه‌اش می‌برد. بعدتر، در پی تعقیب دزدان دریایی و مأموران دولتی، آنها در معدنی متروکه مخفی می‌شوند. در آن‌جاست که این دو نفر با پیرمرد عجیب و غریبی به نام عمو پام روبه‌رو می‌شوند که برای آنها قصه‌هایی از جزیره‌ی شناور لاپوتا و بلوری که آن را بالا نگه داشته است تعریف می‌کند. این بلور از همان جنس سنگ کریستالی گردنبند شیتا است. لاپوتا نیز جزیره‌ای افسانه‌ای است که سال‌های دور مردم در آن با خوشی و آرامش زندگی می‌کردند و اکنون، گنج‌ها، ربات‌ها و سلاح‌های قدرتمندی که در آن پنهان مانده، طمع هر فرد قدرت‌طلبی را برمی‌انگیزد تا با داشتن گردنبند شیتا راه رسیدن به جزیره‌ی لاپوتا را پیدا کند. چراکه سنگ گردنبند شیتا می‌تواند انرژی جزیره‌ی لاپوتا را دریافت کند و به‌سمت آن کشیده شود.

پس از خروج از معدن است که بچه‌ها توسط موسکا اسیر می‌شوند. او شیتا را از سرنوشتش که برقراری صلح و امنیت است مطلع می‌کند و از او می‌خواهد كه پازو را برای حفظ امنیت خودش به خانه بفرستد. موسکا از شیتا می‌خواهد که او را در جستجوی لاپوتا همراهی كند؛ هدفی كه تنها با وجود نگین کریستالی شیتا تحقق می‌یابد. بعدتر پازو و دزدان دریایی متحد می‌شوند و درصدد نجات شیتا و کسب گنج‌های فراوان لاپوتا به جست‌وجو و نجات شیتا می‌پردازند.

کارگردان: هایائو میازاکی/ Hayao Miyazaki

نویسنده‌ی اثر: هایائو میازاکی / Hayao Miyazaki

نام بازیگران: Mayumi Tanaka, Keiko Yokozawa, Kotoe Hatsui, Minori Terada

نام شخصیت‌ها:

شیتا: دختر نوجوانی از قبیله‌ی باستانی لاپوتاست که از مادربزرگش به او گردنبندی سحرآمیز حاوی کریستال اتریوم غنی‌شده ارث رسیده است. لاپوتا دختری مهربان و فداکار است و صلح را به هر چیز حتی گردنبند جادویی خود ترجیح می‌دهد.

 پازو: پسر نوجوانی با قلب عاشق‌پیشه که در معدن کار می‌کند. او به‌طور اتفاقی با شیتا که درحال فرودآمدن از آسمان به زمین بود آشنا می‌شود. پازو تا سر حد امکان به شیتا در مقابل ارتش و راهزنان کمک می‌کند.

دولا: پیرزنی عجیب با ظاهری پرابهت که کاپیتان و مدیر خانواده‌ی راهزنان است. او در جست‌وجوی گنج لاپوتاست و طمع رسیدن به آن را دارد. دولا از شخصیت‌های خاکستری داستان محسوب می‌شود. در ظاهر زنی خشن، عصبانی، سخت‌گیر و زورگو اما در باطن شخصیتی مهربان است. او مادر لوئی و چند پسر دیگر است که در پی یافتن گردنبند کریستال شیتا هستند.

موسکا: سرهنگ جوانی که در ظاهر جذاب و بانزاکت است، ولی در باطن بسیار خشن و بی‌ادب و قدرت‌طلب است. او نیروی مخفی دولت در یافتن لاپوتاست، اما هدف اصلی‌اش رسیدن به پادشاهی لاپوتاست. او مانند شیتا از اشراف‌زادگان لاپوتاست با این تفاوت که شخصیت سیاه انیمه است.

رئیس پازو: مردی خانواده‌دوست و پدری مهربان است که در معدن کار می‌کند. او در محل کار جدی و عصبانی است و در هنگام مبارزه خشمگین و قوی و درعین حال جوانمرد و حق‌طلب است.

پدر پازو: او کسی بوده که از قصر لاپوتا عکس گرفته است و به‌خاطر عدم اثبات این حرفش یعنی وجود لاپوتا، مردم لقب دروغگو را به او نسبت داده‌اند. این شخصیت در داستان حضور ندارد، ماجرای او توسط پسرش پازو برای شیتا نقل می‌شود.

عمو پام: مرد مسن و پیری است که به ظاهر نابیناست. او دره‌ای مابین سنگ‌های اتریوم زندگی می‌کند و نوعی بصیرت باطنی دارد.

تیمسار: کسی است که دولت او را مسئول پیداکردن لاپوتای اسرارآمیز کرده است. وی زورگو و خشن است و از کاراکترهای منفی داستان به حساب می‌آید‌.

کشور سازنده: ژاپن

کمپانی سازنده: Studio Ghibli

مخاطب اثر: نوجوان و بزرگسال