چگونه عادت‌های اشتباه فرزندمان در مواجهه با بازی های دیجیتال را اصلاح کنیم؟

با همه‌گیری تبلت و موبایل، بازی به جزء جدانشدنی برنامه‌های گوشی تبدیل شده است. بازی‌های ویدئویی شکل عمده‌ای از سرگرمی مردم شده و وارد زندگی خانوادگی افراد شده‌اند. زمانی که در مترو و اتوبوس حوصله‌مان سر می‌رود بازی می‌تواند مسیر را برایمان دلچسب‌تر کند. کودکان و نوجوانان که از نسل دیگری هستند و تا چشم‌باز کرده‌اند انواع و اقسام تکنولوژی را دیده‌اند، اغلب علاقه و کشش بیشتری به بازی‌های کنسولی و موبایلی پیدا می‌کنند و می‌توان گفت که بازی‌کردن در بین فرزندانمان تبدیل به یک عادت شده است.

دانشمندان می‌گویند عادت‌ها به این دلیل به وجود می‌آیند که مغز مرتب به دنبال راه‌هایی است تا سعی و تلاش را کم کرده و در انرژی مصرفی صرفه‌جویی کند. اگر تمام‌کارها به خود مغز واگذار شوند مغز سعی می‌کند تقریباً هر کار روتین و معمولی را به شکل یک عادت درآورد چون عادت‌ها به ذهن ما اجازه می‌دهند اغلب اوقات تجزیه و تحلیل را کاهش دهد. این غریزه‌ی صرفه‌جویی، مزیت بزرگی است. یک مغز کارآمد به فضای کمتری نیاز دارد بنابراین نیاز نیست مغز ما برای کارهای روتین مثل راه‌رفتن انرژی اضافی صرف کند و می‌تواند از این پتانسیل در زمینه‌های دیگری مانند کسب علم و مهارت‌آموزی استفاده کند.

ذهن ما نمی‌تواند تمایزی بین عادات خوب و بد قائل شود و فقط برای نگهداشت انرژی، هر رفتار تکراری را چه خوب و چه بد تبدیل به عادت می‌کند. به همین دلیل نیاز است آگاهانه فرایند ساخت عادت را کنترل کنیم. برای کنترل آگاهانه عادت‌ها باید اول «چرخه عادت» را بشناسیم. حلقه عادت از سه جز تشکیل شده:

سرنخ (Trigger): عاملی که به مغز می‌گوید در حالت خودکار قرار بگیرد و از کدام عادت استفاده کند.

روتین (Routine Behavior): پاسخ‌های حقیقی ما به عادات هستند. این رفتارها می‌توانند شامل افکار ذهنی بوده و یا اعمال فیزیکی را شامل شوند که در مواجهه با محرک‌ها از خودمان نشان می‌دهیم.

پاداش‌ها (Reward): یک عادت را تقویت می‌کنند و به مغزمان کمک می‌کند تا بفهمد آیا چرخه خاصی ارزش آن را دارد که برای آینده به‌خاطر سپرده شود یا خیر.

به‌مرورزمان این چرخه خودکار می‌شود. نکته‌ی مهم این است که عادت‌ها سرنوشت ما نیستند و برای تغییر هر عادت کافی است سرنخ و پاداش را شناسایی کنیم تا بتوانیم روتین را تغییر دهیم.

گرچه عادت‌ها سرنوشت ما نیستند اما برای تغییر هر عادت نیازمند صرف وقت و انرژی و برنامه ریزی مرتب برای تغییر روتین‌ها و بالطبع شکل گیری عادت جدید هستیم.

برویم سراغ بحث بازی‌های ویدئویی و سرنخ و پاداشی که فرزندمان را درگیر بازی‌کردن می‌کنند.

سرنخ: اکثر افراد برای فرار از مشکلاتی که در زندگی واقعی با آنها روبرو می‌شوند سراغ بازی‌های ویدئویی می‌روند. حتماً در طول هفته برای فرزندتان پیش‌آمده که با مشکلاتی دست‌وپنجه نرم کند خواه نداشتن هم‌بازی در دوران کودکی باشد یا عصیانگری‌های روحی در دوره نوجوانی، همه این عوامل می‌تواند باعث گوشه‌گیری و در خود فرورفتن و سرنخی برای روی‌آوردن به گیم باشد.

پاداش: بازی‌های ویدئویی تحمل دوپامین را افزایش می‌دهد. دوپامین انتقال‌دهنده عصبی در مغز ما است که میزان لذت را تنظیم می‌کند. وقتی برای بازی‌کردن چندین ساعت وقت صرف می‌شود یعنی تحمل دوپامین ایجاد شده و دیگر هیچ فعالیت دیگری به‌اندازه‌ی گیم جذاب نخواهد بود. علاوه بر این بازی‌ها چالش‌برانگیز هستند و باعث کشش بیشتر بازیکن به سمت خود می‌شوند و این خاصیت را دارند که بر احساسات منفی سرپوش گذاشته و موقتاً تسکین دهند. هر سه این دلایل پاداش مناسبی برای بازیکن هستند.

حال که سرنخ و پاداش را شناسایی کردیم برویم سراغ چرخه عادت گیم بازی‌کردن. شکل زیر چرخه عادت را که شامل سرنخ، روتین و پاداش است، نشان می‌دهد. همان‌طور که در شکل مشاهده می‌فرمایید فرزندمان برای فرار از مشکلات و کمبودها به سراغ بازی کردن به تنهایی و یا با دوستانش می رود و در ازای بازی کردن احساس خوبی به دست می‌آورد. تکرار سرنخ- روتین- پاداش بازی کردن را تبدیل به یک عادت می‌کند.

اینکه بچه‌های ما به‌تنهایی یا همراه با همسالان و دوستان خود بازی‌های دیجیتال را انجام دهند اصلاً بد نیست اما اینکه این مسئله تبدیل به روتین و سپس عادت شود می‌تواند برای آن‌ها مخاطراتی را به همراه داشته باشد. ساعت‌ها پشت‌سرهم بازی‌کردن بچه‌ها کم‌تحرکی آنها و به‌واسطه‌ی آن مشکلات گوارشی و چاقی را در پی دارد، بازی‌های آنلاین و چت‌های صوتی و متنی که نظارتی بر آن‌ها نیست خطرات زیادی از فحاشی و لو دادن اطلاعات شخصی تا سوءاستفاده و تهدیدات روحی و بازی با غریبه‌ها را به همراه دارد. خشونت بازی‌ها و مسائل جنسی پیدا و پنهان در بازی‌ها غیرقابل‌انکار هستند. همچنین ما به‌عنوان والد هیچ اطلاعاتی از سبک بازی و اصطلاحات بازی بچه‌هایمان نداریم که باعث می‌شود ادبیات گفتگو و پیوندهای عاطفی ما و آنها به مرور زمان کم‌رنگ‌تر شود.

به عنوان یک واقعیت باید قبول کنیم که نمی‌توانیم همواره فرزندمان را از گیم دورنگه داریم و اصولاً ذات بشر از هرآنچه دورنگه داشته شود بیشتر حریص می‌شود، حتی اگر فرزند شما الان تمایلی به بازی‌های دیجیتال ندارد، هیچ تضمینی وجود ندارد که این عدم علاقه همیشگی باشد و شما به عنوان یک والد نیاز است قبل از هر بحرانی به راه حل‌های حل مساله فکر کنید.

اگر می‌خواهید آسیب‌هایی را که بازی‌های ویدئویی بر ذهن و جسم فرزند شما می‌گذارد، تقلیل دهید، پیشنهاد ما تغییر روتین‌های چرخه‌ی بازی کردن و مدیریت صحیح عادت بازی‌های ویدئویی است.

یکی از این راه‌حل‌ها همراهی با فرزندتان در هنگام بازی است تا بتوانید به‌مرور، چرخه عادت را برایش تغییر دهید. همان‌طور که قبلاً هم گفتیم با تغییر روتین‌ها می‌توان عادت‌های جدید ایجاد کرد. در شکل پایین با تغییر روتین فرزندتان که به تنهایی یا بادوستان خود بازی می‌کرد به  شب خانوادگی همراه با بازی‌های ویدئویی می‌توانیم چرخه‌ی عادت جدید ایجاد کنیم. کمی از زمان استراحت بعد از شام یا اوقات عصرانه را وقت بگذارید و بازی های موبایلی و کنسولی که در اختیارتان است یا با جستجو در کدومو و خواندن اطلاعات بازی‌ها، آن را نزدیک به سلیقه‌ی خود می دانید، انتخاب کرده و با نگاه درمانی به طور منظم و هر روز یا هر آخر هفته همراه تمام اعضای خانواده بازی کنید. به مرور این روتین جدید جایگزین تنهایی بازی کردن فرزندتان و ایجاد سبک زندگی جدید و جذاب برای همه‌ی اعضای خانواده می‌شود که در مقاله‌ی سنت بازی های دیجیتال در این باره بیشتر توضیح داده ایم.